Obelisk upamiętniający bestialsko zamordowaną załogę magazynu broni Obwodu „Bażant" AK, Milanówek „Lasek Pondra" przy ul. Wojska Polskiego
Krzyż i tablica pamiątkowa zostały poświęcone 10 sierpnia 1957 r. Obecna tablica, która zastąpiła poprzednią, została odsłonięta 10 sierpnia 1999 roku. Napis na niej jest następujący:
W TYM MIEJSCU W LATACH 1943-1944
ZNAJDOWAŁ SIĘ
TAJNY MAGAZYN BRONI
OBWODU BŁONIE „BAŻANT”
ARMII KRAJOWEJ
WYSADZONY PRZEZ NIEMCÓW
W DNIU 10 SIERPNIA 1944 ROKU.
POLEGLI OBROŃCY – ŻOŁNIERZE AK
ppłk dr med. Franciszek Grodecki
plut. pchor. Jan Garstecki „Robotnik”
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski „Rżewski”
kpr. Tomasz Ponder „Tomek”
sierż. Józef Sikorski „Józef”
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
ŚRODOWISKO AK „MIELIZNA”
Zastąpiła poprzednią z tekstem, którego nie akceptowali AK-owcy. Pomijał on przynależność poległych żołnierzy do Armii Krajowej i brzmiał następująco:
Dnia 10 VIII 1944 r.
50 m od tego miejsca
hitlerowcy wysadzili w powietrze
magazyn broni ruchu oporu.
Obrońcy magazynu spłonęli żywcem.
płk lek. Franciszek Grodecki
plut. pchor. Jan Garstecki „Robotnik”
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski „Rżewski”
st. strz. Tomasz Ponder „Tomek”
st. strz. Józef Sikorski „Józef”
Chwała bohaterom!
sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. „Betka", „Gładzisz"
sierż. Józef Sikorski ps. "Józef"
plut. pchor. Jan Garstecki ps. „Robotnik"
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski ps. "Rżewski"
kpr. Tomasz Ponder ps. "Tomek"
Ze zbiorów rodzinnych Antoniny Ponder
ppłk dr med. Franciszek Grodecki
Kolejne 3 zdjęcia pochodzą z publikacji Tragiczny finał arsenału w Milanówku - jej autorem jest Ryszard Witkowski ps. „Orliński", który był członkiem załogi pełniącej rotacyjnie dyżury w magazynie broni. Tylko przypadek sprawił, że tego dnia dyżur nie przypadł na niego.
Fragment wysadzonego magazynu broni AK
Widok rumowiska wysadzonego magazynu broni AK
W ruinach spalonego domku mieszkalnego spalone zwłoki jednego z żołnierzy załogi magazynu
Mogiła zbiorowa pięciu bestialsko zamordowanych zmarłych żołnierzy: Jana Garsteckiego ps. „Robotnik", dr Franciszka Grodeckiego, Bogusława Kołodziejskiego ps. „Rżewski", Tomasza Pondra ps. „Tomek" oraz Józefa Sikorskiego ps. „Józef", cmentarz parafialny w Milanówku, kwatera XII, aleja boczna, grób nr 5
Obelisk upamiętniający zamordowaną załogę magazynu broni
Obelisk upamiętniający bestialsko zamordowaną załogę magazynu broni Obwodu „Bażant" AK, Milanówek „Lasek Pondra" przy ul. Wojska Polskiego
Krzyż i tablica pamiątkowa zostały poświęcone 10 sierpnia 1957 r. Obecna tablica, która zastąpiła poprzednią, została odsłonięta 10 sierpnia 1999 roku. Napis na niej jest następujący:
ZNAJDOWAŁ SIĘ
TAJNY MAGAZYN BRONI
OBWODU BŁONIE „BAŻANT”
ARMII KRAJOWEJ
WYSADZONY PRZEZ NIEMCÓW
W DNIU 10 SIERPNIA 1944 ROKU.
POLEGLI OBROŃCY – ŻOŁNIERZE AK
ppłk dr med. Franciszek Grodecki
plut. pchor. Jan Garstecki „Robotnik”
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski „Rżewski”
kpr. Tomasz Ponder „Tomek”
sierż. Józef Sikorski „Józef”
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
ŚRODOWISKO AK „MIELIZNA”
Zastąpiła poprzednią z tekstem, którego nie akceptowali AK-owcy. Pomijał on przynależność poległych żołnierzy do Armii Krajowej i brzmiał następująco:
50 m od tego miejsca
hitlerowcy wysadzili w powietrze
magazyn broni ruchu oporu.
Obrońcy magazynu spłonęli żywcem.
płk lek. Franciszek Grodecki
plut. pchor. Jan Garstecki „Robotnik”
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski „Rżewski”
st. strz. Tomasz Ponder „Tomek”
st. strz. Józef Sikorski „Józef”
Chwała bohaterom!
Funkcjonowanie magazynu broni
Główny magazyn broni Obwodu „Bażant" Ośrodka „Mielizna" (istniało też kilka podręcznych magazynów broni) znajdował się w piwnicy niewykończonego domu krawca kpr. Tomasza Pondra ps. „Tomek", który był zarazem magazynierem. Dom ten był położony na obrzeżu wsi Chrzanów Mały, przy ówczesnej granicy z Milanówkiem..
W magazynie gromadzono broń pochodzącą z różnych źródeł, m.in. ze zrzutów samolotowych przesyłanych do kraju przez Brytyjskie Ministerstwo Wojny i dokonywanych między Milanówkiem a Grodziskiem Mazowieckim. Jedno ze zrzutowisk o kryptonimie “Solnica” znajdowało się pod Grodziskiem Mazowieckim. W odbieraniu zrzutów uczestniczyły m.in. 2 plutony AK z Milanówka - 32 i 52.
Obok głównego budynku - pozornie opuszczonego - gdzie mieścił się magazyn, w odległości ok. 20 m, na posesji znajdował się mały parterowy domek, w którego jednej izbie mieszkał Tomasz Ponder, a w drugiej magazynier, którym od wiosny 1944 roku był sierż. Józef Sikorski ps. „Józef”. W skład obsady magazynu skład wchodzili dwaj w/w podoficerowie oraz zmieniający się żołnierze 52 plutonu AK i absolwenci konspiracyjnej podchorążówki w Milanówku.
Przez magazyn przewijało się, zwłaszcza w okresach bezpośrednio po zrzutach, wielu konspiratorów przysyłanych ze swych ośrodków do Milanówka po odbiór broni, amunicji i innych „trefnych" materiałów.
Żołnierze plutonu 52 pełnili rotacyjne dyżury oraz wykonywali prace przy konserwacji broni i jej wydawaniu głównie dla oddziałów AK w Warszawie i Puszczy Kampinoskiej.
Dobrze ustanowione zasady konspiracji pozwoliły ukryć ten ruch przed oczami sąsiadów i nic nie wskazywało na to, że magazyn zostanie kiedykolwiek ujawniony.
W magazynie segregowano zrzuty i przygotowywano ich ekspedycję do oddziałów. Niemcy nie wpadli na jego trop nawet po śledztwie przeprowadzonym po zbrojnym starciu z Polakami w pobliżu dworca kolejowego w Milanówku w dniu 29 lipca 1944 roku. Zginęli wówczas zastępca dowódcy Obwodu „Bażant" kpt. Zygmunt Dąbrowski „Bohdan" i szef oddziałów dywersyjnych obwodu ppor. Jerzy Kowalski „Oskar". Stało się to podczas próby odbicia aresztowanego przypadkowo w czasie łapanki na dworcu dowódcy Obwodu „Bażant" AK mjr. Alojzego Mizery ps. „Siwy".
Jeden z członków obsady sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. „Gładzisz", „Betka" korzystał często z usług łącznika, którym był spokrewniony z nim Ireneusz Wojtczak ps. „Lipa”, kilkunastoletni młodzieniec o mało zrównoważonych cechach charakteru. Już po wybuchu powstania w Warszawie „Betka" wysłał swego łącznika do Piotrkowa (można spotkać także informację, że "Lipa" wyprawił się w odwiedziny do matki, mieszkającej w Łodzi, czy jej okolicach, a więc terenach włączonych do Reichu). W podróży tej, 9 sierpnia 1944 roku, młodzieniec został aresztowany przez Niemców z pożyczonym nielegalnie z magazynu pistoletem angielskiej produkcji pochodzącym ze zrzutów, okoliczności i miejsce zatrzymania nie są znane. Został poddany śledztwu, którego nie wytrzymał, składając drobiazgowe zeznania na temat magazynu broni, w którym magazynierem był jego krewniak.
Reakcja okupanta była natychmiastowa, żandarmeria i Gestapo przystąpiły do akcji. Do Milanówka skierowano silny oddział wyposażony między innymi w... działo. Otoczył on w nocy z 9 na 10 sierpnia posesję w Chrzanowie Małym. Drogę wskazywał aresztowany łącznik.
W magazynie gromadzono broń pochodzącą z różnych źródeł, m.in. ze zrzutów samolotowych przesyłanych do kraju przez Brytyjskie Ministerstwo Wojny i dokonywanych między Milanówkiem a Grodziskiem Mazowieckim. Jedno ze zrzutowisk o kryptonimie “Solnica” znajdowało się pod Grodziskiem Mazowieckim. W odbieraniu zrzutów uczestniczyły m.in. 2 plutony AK z Milanówka - 32 i 52.
Obok głównego budynku - pozornie opuszczonego - gdzie mieścił się magazyn, w odległości ok. 20 m, na posesji znajdował się mały parterowy domek, w którego jednej izbie mieszkał Tomasz Ponder, a w drugiej magazynier, którym od wiosny 1944 roku był sierż. Józef Sikorski ps. „Józef”. W skład obsady magazynu skład wchodzili dwaj w/w podoficerowie oraz zmieniający się żołnierze 52 plutonu AK i absolwenci konspiracyjnej podchorążówki w Milanówku.
Przez magazyn przewijało się, zwłaszcza w okresach bezpośrednio po zrzutach, wielu konspiratorów przysyłanych ze swych ośrodków do Milanówka po odbiór broni, amunicji i innych „trefnych" materiałów.
Żołnierze plutonu 52 pełnili rotacyjne dyżury oraz wykonywali prace przy konserwacji broni i jej wydawaniu głównie dla oddziałów AK w Warszawie i Puszczy Kampinoskiej.
Dobrze ustanowione zasady konspiracji pozwoliły ukryć ten ruch przed oczami sąsiadów i nic nie wskazywało na to, że magazyn zostanie kiedykolwiek ujawniony.
W magazynie segregowano zrzuty i przygotowywano ich ekspedycję do oddziałów. Niemcy nie wpadli na jego trop nawet po śledztwie przeprowadzonym po zbrojnym starciu z Polakami w pobliżu dworca kolejowego w Milanówku w dniu 29 lipca 1944 roku. Zginęli wówczas zastępca dowódcy Obwodu „Bażant" kpt. Zygmunt Dąbrowski „Bohdan" i szef oddziałów dywersyjnych obwodu ppor. Jerzy Kowalski „Oskar". Stało się to podczas próby odbicia aresztowanego przypadkowo w czasie łapanki na dworcu dowódcy Obwodu „Bażant" AK mjr. Alojzego Mizery ps. „Siwy".
Jeden z członków obsady sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. „Gładzisz", „Betka" korzystał często z usług łącznika, którym był spokrewniony z nim Ireneusz Wojtczak ps. „Lipa”, kilkunastoletni młodzieniec o mało zrównoważonych cechach charakteru. Już po wybuchu powstania w Warszawie „Betka" wysłał swego łącznika do Piotrkowa (można spotkać także informację, że "Lipa" wyprawił się w odwiedziny do matki, mieszkającej w Łodzi, czy jej okolicach, a więc terenach włączonych do Reichu). W podróży tej, 9 sierpnia 1944 roku, młodzieniec został aresztowany przez Niemców z pożyczonym nielegalnie z magazynu pistoletem angielskiej produkcji pochodzącym ze zrzutów, okoliczności i miejsce zatrzymania nie są znane. Został poddany śledztwu, którego nie wytrzymał, składając drobiazgowe zeznania na temat magazynu broni, w którym magazynierem był jego krewniak.
Reakcja okupanta była natychmiastowa, żandarmeria i Gestapo przystąpiły do akcji. Do Milanówka skierowano silny oddział wyposażony między innymi w... działo. Otoczył on w nocy z 9 na 10 sierpnia posesję w Chrzanowie Małym. Drogę wskazywał aresztowany łącznik.
Opanowanie magazynu broni
Nad ranem 10 sierpnia 1944 roku w domu Tomasza Pondra znajdowało się 5 żołnierzy AK:
Przed wtargnięciem na teren posesji Niemcy aresztowali zamieszkałego w pobliżu 81-letniego pułkownika w stanie spoczynku, dr. Franciszka Grodeckiego, co do którego uzyskali od „sypiącego" łącznika informacje, iż jest również zaangażowany w robocie konspiracyjnej i zna „Betkę" oraz jego funkcję.
Na dr. Grodeckiego Niemcy krzyczeli, parę razy go uderzyli. Żądali od niego, aby wydał załodze rozkaz poddania się. Spodziewali się walki. W pewnym momencie popchnęli dr. Grodeckiego w kierunku małego domku, on krzyknął co sił w gardle, aby Polacy się bronili. Na to Niemcy zareagowali strzałem w plecy, zabijając doktora. Spędzili następnie ludność z Chrzanowa i postawili naprzeciwko stojących karabin maszynowy. Krzyczeli, że jeśli załoga magazynu będzie się bronić, to rozstrzelają całą zgromadzoną ludność. Tymczasem od strony zgromadzonej ludności dochodziły krzyki i płacz. Wtedy niespodziewanie otworzyły się drzwi małego domku i wyszło 5 mężczyzn.
Gdy Niemcy zaczęli się nad nimi znęcać, gromadka okolicznych mieszkańców rzuciła się do ucieczki. Niemcom udało się zatrzymać tylko 4 osoby.
Po zajęciu magazynu Niemcy wynosili i ładowali na samochody piaty, karabiny, pistolety, granaty, materiał wybuchowy i zapalniki, mundury, koce, buty oraz liczne wydawnictwa. Tylko zasobniki zrzutowe nie interesowały żandarmów i zostały pozostawione w piwnicy.
Dionizego Rybińskiego, który był jednym z organizatorów Narodowej Organizacji Wojskowej w Milanówku, odłączono, a następnie przewieziono do więzienia w Radogoszczy, gdzie został zamordowany w 1945 roku.
Pozostałych skrępowano drutem, po czym zabito strzałem w głowę. Ciała wrzucono do domku. Magazyn opróżniono, oblano benzyną, podpalono i wysadzono.
Niemcy, wysadzając budynek magazynu i podpalając domek mieszkalny, zamierzali prawdopodobnie zatrzeć ślady popełnionej zbrodni. Nie udało im się to. Gdy wkrótce po ich odjeździe na miejsce przybyli tłumnie mieszkańcy Milanówka i koledzy poległych, ujrzeli popalone trupy. Wkrótce urządzono poległym pogrzeb.
W Chrzanowie mieszkało także dwóch braci Franciszka. Po egzekucji do Chrzanowa przyjechali gestapowcy w ich poszukiwaniu, ale oni zdążyli już uciec.
Od tego czasu zalesiona posesja nazywana jest przez mieszkańców Milanówka Laskiem Pondra i honorowana jako miejsce pamięci narodowej.
Inne opisy wydarzeń
- sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. „Gładzisz", „Betka"
- sierż. Józef Sikorski ps. „Józef"
- plut. pchor. Jan Garstecki ps. „Robotnik"
- kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski ps. „Rżewski"
- kpr. Tomasz Ponder „Tomek"
Przed wtargnięciem na teren posesji Niemcy aresztowali zamieszkałego w pobliżu 81-letniego pułkownika w stanie spoczynku, dr. Franciszka Grodeckiego, co do którego uzyskali od „sypiącego" łącznika informacje, iż jest również zaangażowany w robocie konspiracyjnej i zna „Betkę" oraz jego funkcję.
Na dr. Grodeckiego Niemcy krzyczeli, parę razy go uderzyli. Żądali od niego, aby wydał załodze rozkaz poddania się. Spodziewali się walki. W pewnym momencie popchnęli dr. Grodeckiego w kierunku małego domku, on krzyknął co sił w gardle, aby Polacy się bronili. Na to Niemcy zareagowali strzałem w plecy, zabijając doktora. Spędzili następnie ludność z Chrzanowa i postawili naprzeciwko stojących karabin maszynowy. Krzyczeli, że jeśli załoga magazynu będzie się bronić, to rozstrzelają całą zgromadzoną ludność. Tymczasem od strony zgromadzonej ludności dochodziły krzyki i płacz. Wtedy niespodziewanie otworzyły się drzwi małego domku i wyszło 5 mężczyzn.
Gdy Niemcy zaczęli się nad nimi znęcać, gromadka okolicznych mieszkańców rzuciła się do ucieczki. Niemcom udało się zatrzymać tylko 4 osoby.
Po zajęciu magazynu Niemcy wynosili i ładowali na samochody piaty, karabiny, pistolety, granaty, materiał wybuchowy i zapalniki, mundury, koce, buty oraz liczne wydawnictwa. Tylko zasobniki zrzutowe nie interesowały żandarmów i zostały pozostawione w piwnicy.
Dionizego Rybińskiego, który był jednym z organizatorów Narodowej Organizacji Wojskowej w Milanówku, odłączono, a następnie przewieziono do więzienia w Radogoszczy, gdzie został zamordowany w 1945 roku.
Pozostałych skrępowano drutem, po czym zabito strzałem w głowę. Ciała wrzucono do domku. Magazyn opróżniono, oblano benzyną, podpalono i wysadzono.
Niemcy, wysadzając budynek magazynu i podpalając domek mieszkalny, zamierzali prawdopodobnie zatrzeć ślady popełnionej zbrodni. Nie udało im się to. Gdy wkrótce po ich odjeździe na miejsce przybyli tłumnie mieszkańcy Milanówka i koledzy poległych, ujrzeli popalone trupy. Wkrótce urządzono poległym pogrzeb.
W Chrzanowie mieszkało także dwóch braci Franciszka. Po egzekucji do Chrzanowa przyjechali gestapowcy w ich poszukiwaniu, ale oni zdążyli już uciec.
Od tego czasu zalesiona posesja nazywana jest przez mieszkańców Milanówka Laskiem Pondra i honorowana jako miejsce pamięci narodowej.
Inne opisy wydarzeń
Życiorysy poległych
- sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. "Gładzisz", "Betka" (zm. 1945 r. - zamordowany w więzieniu w Radogoszczu), NOW-AK. Szef Referatu I Organizacyjno-personalnego krypt. "Organy" w okresie 1943 - 10.08. 1944 r. Oficer broni w Podreferacie broni i amunicji. W latach 1942 - 1943 był jednym z wykładowców Zastępczych Kursów Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty odbywającym się w Milanówku.
- sierż. Józef Sikorski ps. "Józef" (ur. 1900 r., zm. 10.8.1944 r.) należał do AK. Pochodził z Łodzi, skąd uciekł przenosząc się do Milanówka w 1942 lub 1943 roku. Prawdopodobnie miało to związek z aresztowaniem jego żony Heleny, która została później, 18 września 1943 roku, przewieziona do KL Auschwitz, gdzie zmarła 4 lutego 1944 roku. Do Milanówka trafił prawdopodobnie w 1943 roku i włączył się w lokalne struktury konspiracji AK. Od wiosny 1944 roku pełnił funkcję magazyniera w głównym magazynie broni Obwodu „Bażant”.
- plut. pchor. Jan Andrzej Garstecki ps. "Robotnik" (ur. 10.10.1921 r., zm. 10.8.1944 r.)
Urodził się w Sierakowie, w rodzinie Wincentego, farmaceuty, i Zofii z d. Adamskiej. Od roku 1932, zgodnie z tradycją rodzinną, został uczniem Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu i harcerzem najstarszej w Wielkopolsce 15. Poznańskiej DH im. Romualda Traugutta. Uczestniczył w wielu wycieczkach i obozach na terenie całego kraju (w tym do Gdyni, Rozewia, Gdańska, Spały, Krakowa, Gór Świętokrzyskich, Katowic i Magórki k. Bielska-Białej).
Realizowana wówczas reforma szkolnictwa średniego dotychczasowy jednolity system nauczania w gimnazjach, aż do uzyskania świadectwa maturalnego, rozbiła na 2 etapy: gimnazjalny i licealny. Stąd po zakończeniu pierwszego z tych etapów rodzice zdecydowali o przeniesieniu Janka Garsteckiego do Prywatnego Liceum Koedukacyjnego Miasta Międzychodu im. Heliodora Święcickiego. Wychowawczynią jego klasy była polonistka mgr Antonina Kotkowska. W momencie wybuchu wojny był uczniem II klasy licealnej.
12 grudnia 1939 roku wraz z rodzeństwem i rodzicami został wysiedlony do Niepokalanowa, a następnie przesiedlony do Milanówka. Podjął naukę na tajnych kompletach i zdał egzamin maturalny. Równocześnie przystąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej, złożył przysięgę i przyjął pseudonim „Robotnik”. Ukończył z wyróżnieniem kursy podoficerskie. W listopadzie 1942 roku oddelegowany został do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty. Po jej ukończe-niu, w czerwcu 1943 roku, uzyskał stopień plut. pchor. i nominację na dowódcę 50. plutonu AK w Grodzisku Mazowieckim, w składzie 10. Pułku Piechoty AK.
Pośmiertnie odznaczony Krzyżem AK i Krzyżem Partyzanckim oraz awansowany do stopnia sierżanta podchorążego (awans wręczył rodzinie ppłk mgr inż. Jan Bykowski - Komendant WKU Pruszków w asyście ppłk Janusza Czajkowskiego 3.05.1998 r. w Milanówku).
Jego ojciec Wincenty Garstecki od 1940 roku pracował w aptece w Białej Podlaskiej, po roku wrócił i pracował w aptece w Grodzisku Mazowieckim, Wstąpił w struktury konspiracyjne. Poświęcił się głównie niesieniu pomocy medycznej pozbawionym dostępu do lekarza chorym i rannym. W kwietniu 1942 roku uczestniczył w organizowaniu opieki i lekarstw dla Józefa Spychalskiego ps. „Grudzień” – oficera do zadań specjalnych Naczelnego Wodza, cichociemnego poturbowanego w czasie desantu.
Podczas wojny także jego matka zaangażowała się w działalność konspiracyjną i charytatywną. Jego siostry również działały w konspiracji: Hanna Maria Garstecka-Szulc ps. „Kalina” (1923–2005), gimnazjalistka, harcerka, była łączniczką ZWZ-AK. Jadwiga Garstecka-Dankiewicz (ur. 1925, zm. 7.07.2014 r.), uczennica, była żołnierzem AK.
Żródła:- http://akwielkopolska.pl/biograms/index/biograms/1,178,0,0,Biogramy,Strona1,1.html
- http://www.wbc.poznan.pl/Content/339198/401162.pdf - szczegóły o rodzinie Garsteckich
- https://wagrowiec1381.wordpress.com/2018/03/25/florian-spychalski-wielkopolski-zyciorys-czesc-czwarta-i-ostatnia-losy-wojenne-i-powojenne/
- https://wypedzeni1939.locloud.pl/files/original/8e222bdea0a33771ccf4e5e9facddf95.pdf
- kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski ps. „Rżewski" (ur. 22.05.1922 r. w Łodzi, zm. 10.8.1944 r.). Ukończył Szkołę Powszechną im. Józefa Piłsudskiego, a następnie Szkołę Zgromadzenia Kupców przy ul. Narutowicza w Łodzi. W maju 1939 roku przeniósł się z Łodzi wraz z rodzicami i rodzeństwem do Milanówka. Podjął naukę na tajnych kompletach i w 1941 roku zdał egzamin maturalny w gronie 24 abiturientów. Interesował się rzeźbiarstwem, pobierał lekcje rzeźby u mieszkającego w Milanówku prof. Jana Szczepkowskiego.
Od 1942 roku należał do ZWZ-AK - przydział: pluton 52 pod dowództwem por. Ryszarda Csáky ps. „Raczyński”. W czerwcu 1943 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Milanówku. Brał udział w akcjach ubezpieczeniowych zrzutów i przerzutów broni.
Pośmiertnie odznaczony Krzyżem AK i Krzyżem Partyzanckim oraz awansowany do stopnia sierżanta podchorążego(awans wręczył rodzinie ppłk mgr inż. Jan Bykowski - Komendant WKU Pruszków w asyście ppłk Janusza Czajkowskiego 3.05.1998 r. w Milanówku)
- kpr. Tomasz Ponder „Tomek" (ur. 3.05.1912 r. w Chrzanowie Małym gm. Grodzisk, zm. 10.08.1944 r.) Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 roku. Od lutego 1940 roku należał do ZWZ-NOW-AK – przydział: pluton 52 pod dowództwem por. Ryszarda Csáky ps. „Raczyński”. Brał udział w akcjach ubezpieczeniowych zrzutów i przerzutów broni. Należał do stałej ochrony magazynu broni na terenie jego posesji. Z zawodu krawiec. Miał 4 braci: Bolesława, Wacława, Stanisława i Antoniego oraz 2 siostry: Władysławę i Małgorzatę.
Pośmiertnie odznaczony Krzyżem AK i Krzyżem Partyzanckim oraz awansowany do stopnia sierżanta (awans wręczył rodzinie ppłk mgr inż. Jan Bykowski - Komendant WKU Pruszków w asyście ppłk Janusza Czajkowskiego 3.05.1998 r. w Milanówku). - ppłk Franciszek Grodecki (ur. 28.01.1863 r. na Pomorzu,, zm. 10.8.1944 r.).
Syn Józefa i Stanisławy z Ławcewiczów. Gimnazjum ukończył w Mariampolu, a następnie Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Dyplom lekarza uzyskał 30.11.1889 nr 563.
Po ukończeniu studiów pracował w uzdrowiskach w Druskiennikach i Birsztanach – jako ordynator, był także pierwszym prezesem Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Kownie i prezesem Rady Rodzicielskiej gimnazjum w Kownie.
Był żonaty z Barbarą z Tyrawskich.
Podczas I wojny światowej wcielony do armii rosyjskiej, był m.in. starszym ordynatorem szpitala fortecy kowieńskiej, naczelnym lekarzem brygady pospolitego ruszenia, naczelnym lekarzem pociągu szpitalnego frontowego i naczelnym lekarzem szpitala dywizyjnego.
Po rewolucji był organizatorem i prezesem Polskiego Komitetu Wojskowego XII Armii oraz delegatem sztabu XII Armii do spraw jeńców Polaków z armii niemieckiej i austriackiej. Po demobilizacji znalazł się w Rybińsku i zorganizował Koło Młodzieży Polskiej. W 1918 roku przedostał się do Kowna, a jesienią przeniósł się do Warszawy i wstąpił do armii polskiej w randze kapitana. Został komendantem Centralnej Składnicy Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wojskowych, której zadaniem było zaopatrzenie na froncie i tyłach w sprzęt lekarski, a następnie szefem Szpitala Wojskowego PCK w Warszawie. Kolejno awansowany do stopnia majora i podpułkownika.
Po wyjściu z wojska do 1924 roku pełnił funkcję naczelnika wydziału w Ministerstwie Zdrowia, do 1929 roku był naczelnym lekarzem Kasy Chorych m.st. Warszawy, a następnie naczelnym lekarzem Kasy Chorych Żyrardowa.
25 sierpnia 1935 roku został delegatem powiatu błońskiego (obwód 8 Milanówek) do Warszawskiego Wojewódzkiego Kolegium Wyborczego.
Podczas II wojny światowej należał do NOW-AK, prowadził kursy sanitarne w Milanówku razem z dr. Feliksem Pawlakiem (AK) i hr. Marią Tarnowską (WSK), sanitariuszką podczas wojen bałkańskich oraz na froncie austriacko-rosyjskim I wojny światowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pełniła funkcję komendanta czołówki Czerwonego Krzyża.
Jedna z ulic w Milanówku, przy której mieszkał, nosi jego imię (wcześniej ulica Żukowska).
Jego syn Miłosz Gabriel Tadeusz Grodecki ps. "Oskierko" (ur. 5.05.1890 w osadzie Sokoły na Mazowszu, zm. 14.11.1975) ukończył studia medyczne na UJ. W Wojsku Polskim służył od lipca 1919 do końca 1923 roku – był żołnierzem patrolu sanitarnego Pierwszej Kompanii Kadrowej, lekarzem uzdrowiskowym w Druskiennikach i Szczawnicy, a następnie Kasy Chorych w Warszawie. Podczas II wojny światowej w konspiracji. Po wojnie współorganizator Związku Lekarzy Państwa Polskiego.
Franciszek Grodecki i jego syn Miłosz są autorami wielu zdjęć. Ich bogaty zestaw, mieszczący się w niewielkiej skrzynce, został odnaleziony przez spadkobiercę w latach 80. XX wieku w domu Miłosza Grodeckiego w Warszawie. Obejmuje szklane negatywy z lat 1904–1914 oraz negatywy celuloidowe powstałe między 1914 a 1939 rokiem.
Źródła:- https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0008/67229/59-01_137-147.pdf
- http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=101698
- http://www.nasz-czas.lt/_NCZ_ARCHYVAS/512/czas.html
- https://www.fotopolis.pl/newsy-sprzetowe/branza/11451-odkrycia-projektu-fotorejestr
- https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=29&ved=2ahUKEwj-r__C28bcAhWrIJoKHba8AvA4FBAWMAh6BAgIEAI&url=http%3A%2F%2Fwww.polishhistory.pl%2Fuploads%2Fmedia%2FFOTO-kolekcje_prywatne.doc&usg=AOvVaw3ixzUZkCYK9r87BOTkWSFw
- http://bc.wbp.lodz.pl/Content/79017/Zycie_Gromadzkie1935_no36a.pdf
- https://docplayer.pl/46392624-N14-1930-r-iii-luty-zt-2-ionacy-noscicke-wysoki-protektor-polsk-iej-prezydent-rzeczy-pospoe1tej-polskiej-p-o-rsk-mes.html
Obwód Błonie Armii Krajowej
Jednostka terytorialna Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. Operowała na terenie powiatu Błonie, z siedzibą w Grodzisku Mazowieckim. Obwód należał do Podokręgu Zachodniego w Obszarze Warszawskim AK. Kryptonimy: „Cietrzew", „Bekas", „Borsuk", „Bażant". Inna nazwa Obwód Grodzisk Mazowiecki.
Komendantami obwodu byli kolejno:
- mjr Wacław Ptaszyński „Walery" (od grudnia 1939 do lutego 1940 roku);
- mjr. dypl. Franciszek Jachieć „Roman" (od lutego do września 1940 roku);
- mjr Wacław Ptaszyński „Walery" (od września 1940 do stycznia 1941 roku);
- kpt./mjr Alojzy Mizera „Siwy", „Leśny" (od stycznia 1941 do 13 grudnia 1944 roku);
- mjr Leopold Peszkowski „Lwowiak", „Leopold" (od 14 grudnia 1944 do 19 stycznia 1945 roku).
- Ośrodek Milanówek „Mielizna", „Pszczoła" - komendant por. Józef Parzyński „Józef" (od 1942 do 14 września 1944 roku), por. Stefan Heller „Sokólicz" (od 15 września 1944 do 19 stycznia 1945);
- pluton 32 - dowódca ppor./por. Stefan Heller „Sokólicz";
- pluton 52 (NOW) - dowódca ppor. Ryszard Csaky „Raczyński";
- Ośrodek Grodzisk Mazowiecki „Gąbka", „Osa";
- pluton 50 - dowódca plut. pchor. Jan Garstecki "Robotnik"
- Ośrodek Żyrardów „Żaba", „Komar" - komendant rtm./mjr Leopold Peszkowski „Lwowiak", „Leopold";
- Ośrodek Brwinów „Bąk", „Mucha" - kpt. Edward Pycz-Pyczewski „Kurzawa", „Edward", „Stary";
- Ośrodek Błonie „Bagno", „Motyl";
- Ośrodek Mszczonów „Mokradło", „Chrabąszcz".
Zdjęcia i filmy
sierż. pchor. Dionizy Rybiński ps. „Betka", „Gładzisz"
sierż. Józef Sikorski ps. "Józef"
plut. pchor. Jan Garstecki ps. „Robotnik"
kpr. pchor. Bogusław Kołodziejski ps. "Rżewski"
kpr. Tomasz Ponder ps. "Tomek"
Ze zbiorów rodzinnych Antoniny Ponder
ppłk dr med. Franciszek Grodecki
Kolejne 3 zdjęcia pochodzą z publikacji Tragiczny finał arsenału w Milanówku - jej autorem jest Ryszard Witkowski ps. „Orliński", który był członkiem załogi pełniącej rotacyjnie dyżury w magazynie broni. Tylko przypadek sprawił, że tego dnia dyżur nie przypadł na niego.
Fragment wysadzonego magazynu broni AK
Widok rumowiska wysadzonego magazynu broni AK
W ruinach spalonego domku mieszkalnego spalone zwłoki jednego z żołnierzy załogi magazynu
Mogiła zbiorowa pięciu bestialsko zamordowanych zmarłych żołnierzy: Jana Garsteckiego ps. „Robotnik", dr Franciszka Grodeckiego, Bogusława Kołodziejskiego ps. „Rżewski", Tomasza Pondra ps. „Tomek" oraz Józefa Sikorskiego ps. „Józef", cmentarz parafialny w Milanówku, kwatera XII, aleja boczna, grób nr 5
Piśmiennictwo
- Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja: ośrodek Milanówek „Mielizna" w strukturach Obwodu Błonie „Bażant" Armii Krajowej, Warszawa 1988.
- Archiwum Elżbiety Kubek (informacje przekazane przez Marię Smoleń
- http://www.tmm.net.pl/print,news_pref,55.html
- http ://wspolnypo wiat. pl/p ublicystyka/historia-1939-1945/id/50
- http://www.tmm.net.pl/print,article,67,.html
- http://www.milanowekswjadwiga.pl/print,news,366.html
- http://www.milanowek.pl/aktualnosci.id_1416
- http://bip.milanowek.pl/aktualnosci.id_2008.back_90
- https://www.google.pl/search?q=magazyn+broni+ba%C5%BCant+milan%C3%B3wek&sa-=N&tbm=isch&tbo=u&source=univ&ved=0ahUKEwjGyYyjocTUAhUGYpoKHdp7B4w4ChCw-BAgh&biw=1920&bih=1051
- htp://www.milanowek.pl/93,35
- http://docplayer.pl/11946335-Www-milanowek-pl-issn-1508-6666.html
- Cmentarz w Milanówku – Przewodnik biograficzny, red. Elżbieta Kubek i in., APDOP Milanówek 2009
Uzupełnienia
Wymienione poniżej pozycje zostały przekazane 12 sierpnia 2018 roku uczestnikom uroczystości pod obeliskiem.