Kwatera na Łączce

Łączka
Tymczasowe miejsce pamięci w Kwaterze na Łączce (2014)



English version

The Ł Quarter at the Powązki Military Cemetery


1945-1956, often at the Mokotów Prison. Located by the perimeter wall of the Powązki Military Cemetery in Warsaw. It is estimated that around 300 people were buried in the Ł Quarter.

On 10 January 1990, a social committee was established to erect a commemorative monument, chaired by Maria Romer-Kędzierska, wife of one of the murdered. The foundation stone for the monument, designed by architect Dominik Mączyński, was laid on 1 November 1990. In 2012 and 2013, the Institute of National Remembrance, the Council for the Protection of Struggle and Martyrdom Sites and the Ministry of Justice, in collaboration with the authorities of the Capital City of Warsaw, conducted a research project entitled “The Search for Unknown Burial Sites of Victims of the Communist Terror in 1944-1956”.

Exhumations were conducted between 2012 and 2014 under the direction of Krzysztof Szwagrzyk from the Institute of National Remembrance. The exhumed remains were DNA tested. Vast majority of identified victims were soldiers of the Home Army and the National Armed Forces.

The identified soldiers were re-buried with state honors.

Wprowadzenie

Miejsce, w którym od połowy 1948 chowane były potajemnie ciała więźniów więzienia mokotowskiego na tzw. „łączce”, znajdowało się na Cmentarzu Cywilnym – Powązki graniczącym wspólnym murem z dawnym Cmentarzem Wojskowym. Na miejscu tym urządzono kompostownię, potem śmietnik, a w 1964 włączono je do sąsiadującego Cmentarza Wojskowego, nadając obu częściom – cywilnej i wojskowej nazwę: Cmentarz Komunalny – Powązki. Oprócz obecnej kwatery „Ł” miejsca dawnych grobów znajdują się także w dawnej kwaterze, pod obecnymi kwaterami M, MII i ŁII. Są to głównie wojskowi, zajmujący niejednokrotnie także po wojnie wysokie stanowiska w Wojsku Polskim mordowani przez tzw. Informację Wojskową głównie w więzieniu mokotowskim.
Zwłoki pomordowanych, którzy pochowani zostali symbolicznie „Na Łączce” Cmentarza Wojskowego, chowane były także potajemnie w innych częściach Warszawy i okolic:
  1. Służew: stary cmentarz służewiecki przy ul. Wałbrzyskiej rozszerzony o działkę należącą przedtem do Józefa Bokusa oraz nieokreślone bliżej miejsca na Służewie nad Dolinką i ogólnie w parafii św. Katarzyny. Do połowy 1948 r. powiązane w workach zwłoki wywoził „na Służew” na potajemne nocne pochówki grabarz Więzienia Mokotowskiego Władysław Turczyński
  2. przy murze Wyścigów Konnych na Służewcu
  3. Cmentarz Bródnowski w nieistniejącej na planach kwaterze 45 N
  4. przy murze więziennym więzienia mokotowskiego
  5. teren praskiego Więzienia Karno-Śledczego nr III tzw. „Toledo” przy ul.11 Listopada
  6. cmentarz wojenny w Trojanowie k. Sochaczewa.

Uczczenie pamięci, dochodzenia

W wymienionych powyżej miejscach rodziny pomordowanych składały potajemnie kwiaty. Po 1956 r. niektórzy funkcjonariusze SB nieformalnie wskazywali miejsca rodzinom ofiar.
W 1956 roku sprawę utajnionych pochówków badał zastępca Prokuratora Generalnego PRL i członek PZPR Kazimierz Kosztirko, stwierdzając w swoim protokole brak jakiejkolwiek dokumentacji więziennej wskazującej, gdzie kogo pochowano. Członkami komisji sporządzającej raport byli także ppłk Marian Frenkiel – ówczesny szef III. Oddziału Naczelnej Prokuratury Wojskowej, któremu zarzuca się udział w mordach, oraz Jan Barczak – wicedyrektor Centralnego Zarządu Więziennictwa. Raport Kosztirki podpisany też został przez grabarza Władysława Turczyńskiego (brata ppor. Kazimierza Turczyńskiego, uczestniczącego m.in. w śledztwie przeciwko zgładzonemu i pochowanemu na "Łączce" komandorowi Mieszkowskiemu).
Do stanu wojennego rodziny pielęgnowały miejsce na cmentarzu. W czasie stanu wojennego teren wyrównano i przeznaczono na nowe groby głównie wojskowych. Przykładowo grób pochowanego wtedy Jerzego Wenelczyka – dawnego oprawcy komandora Mieszkowskiego – znajduje się niedaleko przypuszczalnego miejsca pogrzebania ciała jego ofiary.
W marcu 1988 roku własne dochodzenie w celu ustalenia rzeczywistych miejsc pochówków podjęła dziennikarka Małgorzata Szejnert. W październiku 1989 r. Ministerstwo Sprawiedliwości upubliczniło podjętą przy Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych pracę nad pełną listą osób straconych w więzieniach PRL w latach 1945–1956 oraz poinformowało o odnalezieniu Raportu Kosztirki[8]. Zespół opracowujący listę również nie odnalazł żadnej dokumentacji miejsc pochówków. 10 stycznia 1990 roku utworzony został Społeczny Komitet budowy na Łączce pomnika, któremu przewodniczyła żona jednego ze straconych adwokat Maria Romer-Kędzierska. Wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik odbyło się 1 listopada 1990 r. Autorem projektu jest arch. Dominik Mączyński. Pomnik w kształcie fragmentu ceglanego muru z wyciętą literą „V” powstał w 1991 roku.
Na pomniku były podane osoby wymienione w fragmencie "Symboliczna wspólna mogiła" strony dostępnej pod adresem: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwatera_na_%C5%81%C4%85czce Pomnik został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.
27 września 2015 roku odsłonięto na terenie kwatery „Ł” Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Jana Kukę i architekta Michała Dąbka z Krakowa. W dniu odsłonięcia pochowano w nim szczątki pierwszych 35 ekshumowanych i zidentyfikowanych ofiar.

Lista zidentyfikowanych ofiar

6 grudnia 2012 IPN ogłosił, że zidentyfikowano tożsamość szczątków trzech pierwszych ofiar: Edmunda Bukowskiego, Stanisława Łukasika i Eugeniusza Smolińskiego.
20 lutego 2013 podano nazwiska kolejnych zidentyfikowanych ofiar, wśród których znaleźli się: Stanisław Abramowski, Bolesław Budelewski, Stanisław Kasznica i Tadeusz Pelak.
28 lutego 2014 w Belwederze odbyła się uroczystość z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego, podczas której ogłoszono 12 kolejnych nazwisk zidentyfikowanych ofiar, w tym: Aleksander Adam Kita, Antoni Olechnowicz, Marian Orlik i Edmund Tudruj.
Ostatnie pięć kolejno zidentyfikowanych ofiar komunistycznego terroru zostało ogłoszonych przez IPN 1 marca 2015 r. podczas uroczystości w Pałacu Prezydenckim z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego. Byli to: Danuta Siedzikówna (zidentyfikowana w Gdańsku), Marian Kaczmarek, Józef Kozłowski, Stanisław Kutryb i Edward Pytko.
Osoby zamordowane w więzieniu mokotowskim, których szczątki zostały odnalezione przez IPN w Kwaterze na Łączce
i następnie zidentyfikowane przez Polską Bazą Genetyczną Ofiar Totalitaryzmów - żródło
Lp
Stopień
Nazwisko, Imię pseudonim
Data i miejsce urodzenia
Data śmierci
Opis
1. Stanisław Abramowski ps. „Bury” 1922.02.25, Kałuszyn1948.07.30 żołnierz AK, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, NSZ
2. Władysław Borowiec ps. „Żbik” 1916.03.29, Chicago1948.09.25 żołnierz Armii Krajowej, po wojnie księgowy w Delegaturze Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych
3. por.Henryk Borowski ps. „Trzmiel” 1913.09.13, Wilno1951.02.08 oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
4. Bolesław Budelewski ps. „Pług” 1910.11.07, Gibałka1948.07.15 żołnierz Armii Krajowej, po wojnie, od 1946 r., walczył w oddz. Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
5. por.Edmund Bukowski ps. „Edmund” 1918, majątek Pustoszka w powiecie Nowa Wilejka1950.04.13 oficer Armii Krajowej
6. płkBronisław Chajęcki ps. „Boryna”, „Maciej Boryna”, 1902.12.15, Warszawa1948.12.28 kapitan Wojska Polskiego, pułkownik Armii Krajowej, komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa na obszar Warszawy
7. mjrJan Czeredys 1912.10.15, Turów1948.12.28 major Wojska Polskiego
8. ppor.Julian Czerwiakowski ps. „Jerzy Tarnowski” 1911.02.12, Żuromin1953.01.05 oficer Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), szef komórki obserwacyjno-wywiadowczej I Okręgu Warszawa NSZ pod pseudonimem „J-13”
9. Bolesław Częścik ps. „Orlik” 1924.06.01, Wola-Józefowo1951.07.10 żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
10. mjrHieronim Dekutowski ps. „Zapora” 1918.09.24, Dzików1949.03.07cichociemny, oficer Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
11. podof.Adam Gajdek ps. „Agata”, „Antek”, „Olek” 1915, Turów1949.01.14podoficer Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
12. por.Stefan Głowacki ps. „Smuga” 1903.03.31, Lublin1949.06.13oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
13. por.Roman Groński ps. „Żbik” 1926.02.28, Kraśnik1949.03.07porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
14. por.Zygmunt Jezierski ps. „Jastrząb”, „Orzeł” 1925.07.27, Mrozy1949.08.27dowódca oddziału NSZ działającego w ramach samodzielnego Rejonu NSZ-Mrozy
15. Marian Kaczmarek ps. „Paweł” 1904.10.07, Koronowo1953.04.07maszynista kolejowy, kurier emigracyjnego ośrodka wywiadowczego w Barkhausen
16. ppor.Jan Kaim ps. „Filip”, „Wiktor” 1912.09.19, Starosiedlice1948.07.18organizator siatki kontaktowej konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego
17. ppor.Czesław Kania ps. „Nałęcz”, „Witold”, „Wyrwa”, „Waldemar” 1909.03.19, Lipniki1949.08.12członek Komendy XVI Warszawskiego Okręgu NZW
18. ppłk.Stanisław Kasznica ps. „Maszkowski” 1908.07.25, Lwów1948.05.12ostatni Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych
19. płkAleksander Kita 1912.12.12, Annopol1952.12.03 pułkownik Wojska Polskiego
20. mjr.Bolesław Kontrym ps. „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski”, „Cichocki”" 1898.08.27, Zaturce1953.01.02 oficer Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, major Wojska Polskiego, cichociemny, oficer Armii Krajowej
21. Stanisław Konczyński ps. „Kunda”, „Stary”, 1914.01.06, Księte1950.03.29 żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
22. por.Józef Kozłowski ps. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki” 1910.03.19, Demen lub Samen (obecnie Łotwa)1949.08.12komendant Okręgu XVI NZW
23. Zygfryd Kuliński ps. „Albin” 1924.01.03, Gralewo1950.03.29żołnierz Ruchu Oporu Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
24. Stanisław Kutryb ps. „Ryś”, „Rekin” 1925.05.07, Oborczyska1949.05.19żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
25. kpt.Stanisław Łukasik ps. „Ryś” 1918, Lublin1949.03.07oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość"
26. Józef Łukaszewicz ps. „Walek”, „Kruk” 1929.03.19, Klukowo1949.01.28żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
27. por.Jerzy Miatkowski ps. „Zawada” 1923.06.08, Jabłonna1949.03.07porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, członek Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" w okresie powojennym, adiutant Hieronima Dekutowskiego "Zapory"
28. kmdrStanisław Mieszkowski 1903.06.17, Piotrków Trybunalski1952.12.16komandor Marynarki Wojennej i dowódca Floty
29. ppłkAntoni Olechnowicz ps. „Meteor”, „Kurkowski”, „Pohorecki”, „Lawicz”, „Krzysztof”, „Roman Wrzeski”, „Kurcewicz”" 1905.06.13, Marguciszki, powiat święciański1951.02.08podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
30. płkMarian Orlik 1916.05.09, Szamotuły1953.02.03pułkownik Wojska Polskiego
31. Henryk Pawłowski ps. „Henryk Orłowski”, „Długi” 1925, Bydgoszcz1949.02.03żołnierz Armii Krajowej, kurier Rządu RP na Uchodźstwie
32. por.Tadeusz Pelak ps. „Junak” 1922.10.01, Wilkołaz1949.03.07 oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
33. kmdr por.Zbigniew Przybyszewski 1907.09.22, Giżewo1952.12.16komandor porucznik Marynarki Wojennej
34. pporEdward Pytko 1929.09.14, Wiewiórka1952.08.29pilot instruktor w Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 5 w Radomiu
35. Karol Rakoczy ps. „Bystry” 1928.06.05, Raczyny1950.03.29żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
36. Stefan Skrzyszowski ps. „Bolek” 1911.12.27, Złoczów1953.05.15członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
37. Eugeniusz Smoliński ps. „Kazimierz Staniszewski” 1905, Warszawa1949.04.09żołnierz Armii Krajowej
38. kpr. pchor.Dionizy Sosnowski ps. „Józef” 1929, Goniądz1953.05.15absolwent kursu radiotelegrafistów Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
39. kmdr.Jerzy Staniewicz 1903.08.06, Kuźnieck1952.12.12
40. mjrZygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka” 1910.03.12, Stryj1951.02.08oficer WP, dowódca: V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego AK, Ośrodka Mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego AK
41. por.Zygmunt Szymanowski ps. „Jezierza”, „Lis”, „Bez”, „Cis”, „61” 1910.08.15, Motule1950.05.31oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
42. mjrLudwik Jan Świder ps. „Johann Puk” 18931952.12.19oficer zawodowy Wojska Polskiego
43. por.Aleksander Tomaszewski ps. „Al”, „Bończa” 1904.12.12, Wilno1949.06.13oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
44. por.Edmund Tudruj ps. „Mundek” 1923.10.22, Stasin1949.03.07porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
45. por.Wacław Walicki ps. „111”, „Druh Michał”, „Pan Michał”, „Tesarro” 1903.10.11, Mińsk Mazowiecki1949.01.28oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
46. por.Arkadiusz Wasilewski ps. „Biały” 1925.01.04, Sterdyń1949.03.07porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
47. por.Ryszard Widelski ps. „Irydion”, „Wiara”, „Wiesia”, „Władysław”, „Żbik”" 1913.08.19, Warszawa1949.01.28oficer Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Zdjęcia

Łączka
Pomnik upamiętniający pomordowanych - został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.

Zakończenie pierwszego etapu prac ekshumacyjnych Źródło

Łączka
Łączka
Trumny ze szczątkami ofiar

Łączka
Od lewej: dr Łukasz Kamiński, dr hab. Andrzej Krzysztof Kunert i dr hab. Krzysztof Szwagrzyk podczas ceremonii

Uroczystości w Belwederze 28 lutego 2014 r., z udziałem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, podczas której rodziny dwunastu ofiar terroru komunistycznego odebrały noty identyfikacyjne swoich krewnych -> Źródło

Łączka
Uroczystość, której gospodarzem był Prezydent, zorganizowano z wykorzystaniem ceremoniału wojskowego.

Łączka
Rodzina ppłk. Mariana Orlika z jego portretem

Łączka
Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych

Łączka
Groby por. Stefana Głowackiego ps. "Smuga" i mjr Bolesława Kontryma ps. „Żmudzin” w dniu pogrzebu w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (27.09.2015)

Uzupełnienia

Fragment filmu KWATERA Ł w reż.Arkadiusza Gołębiewskiego


Film Łączka

Krzyżówka - Żołnierze Armii Krajowej zamordowani i pochowani na "Łączce"

Pytania testowe



Zezwolenie na umieszczenie tabliczki

•  Czy wiesz, że ...