The Ł Quarter at the Powązki Military Cemetery

1945-1956, often at the Mokotów Prison. Located by the perimeter wall of the Powązki Military Cemetery in Warsaw. It is estimated that around 300 people were buried in the Ł Quarter.

On 10 January 1990, a social committee was established to erect a commemorative monument, chaired by Maria Romer-Kędzierska, wife of one of the murdered. The foundation stone for the monument, designed by architect Dominik Mączyński, was laid on 1 November 1990. In 2012 and 2013, the Institute of National Remembrance, the Council for the Protection of Struggle and Martyrdom Sites and the Ministry of Justice, in collaboration with the authorities of the Capital City of Warsaw, conducted a research project entitled “The Search for Unknown Burial Sites of Victims of the Communist Terror in 1944-1956”.

Exhumations were conducted between 2012 and 2014 under the direction of Krzysztof Szwagrzyk from the Institute of National Remembrance. The exhumed remains were DNA tested. Vast majority of identified victims were soldiers of the Home Army and the National Armed Forces.

The identified soldiers were re-buried with state honors.

Miejsce, w którym od połowy 1948 chowane były potajemnie ciała więźniów więzienia mokotowskiego na tzw. „łączce”, znajdowało się na Cmentarzu Cywilnym – Powązki graniczącym wspólnym murem z dawnym Cmentarzem Wojskowym. Na miejscu tym urządzono kompostownię, potem śmietnik, a w 1964 włączono je do sąsiadującego Cmentarza Wojskowego, nadając obu częściom – cywilnej i wojskowej nazwę: Cmentarz Komunalny – Powązki. Oprócz obecnej kwatery „Ł” miejsca dawnych grobów znajdują się także w dawnej kwaterze, pod obecnymi kwaterami M, MII i ŁII. Są to głównie wojskowi, zajmujący niejednokrotnie także po wojnie wysokie stanowiska w Wojsku Polskim mordowani przez tzw. Informację Wojskową głównie w więzieniu mokotowskim.
Zwłoki pomordowanych, którzy pochowani zostali symbolicznie „Na Łączce” Cmentarza Wojskowego, chowane były także potajemnie w innych częściach Warszawy i okolic:

1. Służew: stary cmentarz służewiecki przy ul. Wałbrzyskiej rozszerzony o działkę należącą przedtem do Józefa Bokusa oraz nieokreślone bliżej miejsca na Służewie nad Dolinką i ogólnie w parafii św. Katarzyny. Do połowy 1948 r. powiązane w workach zwłoki wywoził „na Służew” na potajemne nocne pochówki grabarz Więzienia Mokotowskiego Władysław Turczyński
2. przy murze Wyścigów Konnych na Służewcu
3. Cmentarz Bródnowski w nieistniejącej na planach kwaterze 45 N
4. przy murze więziennym więzienia mokotowskiego
5. teren praskiego Więzienia Karno-Śledczego nr III tzw. „Toledo” przy ul.11 Listopada
6. cmentarz wojenny w Trojanowie k. Sochaczewa.

W wymienionych powyżej miejscach rodziny pomordowanych składały potajemnie kwiaty. Po 1956 r. niektórzy funkcjonariusze SB nieformalnie wskazywali miejsca rodzinom ofiar.
W 1956 roku sprawę utajnionych pochówków badał zastępca Prokuratora Generalnego PRL i członek PZPR Kazimierz Kosztirko, stwierdzając w swoim protokole brak jakiejkolwiek dokumentacji więziennej wskazującej, gdzie kogo pochowano. Członkami komisji sporządzającej raport byli także ppłk Marian Frenkiel – ówczesny szef III. Oddziału Naczelnej Prokuratury Wojskowej, któremu zarzuca się udział w mordach, oraz Jan Barczak – wicedyrektor Centralnego Zarządu Więziennictwa. Raport Kosztirki podpisany też został przez grabarza Władysława Turczyńskiego (brata ppor. Kazimierza Turczyńskiego, uczestniczącego m.in. w śledztwie przeciwko zgładzonemu i pochowanemu na "Łączce" komandorowi Mieszkowskiemu).
Do stanu wojennego rodziny pielęgnowały miejsce na cmentarzu. W czasie stanu wojennego teren wyrównano i przeznaczono na nowe groby głównie wojskowych. Przykładowo grób pochowanego wtedy Jerzego Wenelczyka – dawnego oprawcy komandora Mieszkowskiego – znajduje się niedaleko przypuszczalnego miejsca pogrzebania ciała jego ofiary.
W marcu 1988 roku własne dochodzenie w celu ustalenia rzeczywistych miejsc pochówków podjęła dziennikarka Małgorzata Szejnert. W październiku 1989 r. Ministerstwo Sprawiedliwości upubliczniło podjętą przy Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych pracę nad pełną listą osób straconych w więzieniach PRL w latach 1945–1956 oraz poinformowało o odnalezieniu Raportu Kosztirki[8]. Zespół opracowujący listę również nie odnalazł żadnej dokumentacji miejsc pochówków. 10 stycznia 1990 roku utworzony został Społeczny Komitet budowy na Łączce pomnika, któremu przewodniczyła żona jednego ze straconych adwokat Maria Romer-Kędzierska. Wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik odbyło się 1 listopada 1990 r. Autorem projektu jest arch. Dominik Mączyński. Pomnik w kształcie fragmentu ceglanego muru z wyciętą literą „V” powstał w 1991 roku.
Na pomniku były podane osoby wymienione w fragmencie "Symboliczna wspólna mogiła" strony dostępnej pod adresem: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwatera_na_%C5%81%C4%85czce Pomnik został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.
27 września 2015 roku odsłonięto na terenie kwatery „Ł” Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Jana Kukę i architekta Michała Dąbka z Krakowa. W dniu odsłonięcia pochowano w nim szczątki pierwszych 35 ekshumowanych i zidentyfikowanych ofiar.

6 grudnia 2012 IPN ogłosił, że zidentyfikowano tożsamość szczątków trzech pierwszych ofiar: Edmunda Bukowskiego, Stanisława Łukasika i Eugeniusza Smolińskiego.
20 lutego 2013 podano nazwiska kolejnych zidentyfikowanych ofiar, wśród których znaleźli się: Stanisław Abramowski, Bolesław Budelewski, Stanisław Kasznica i Tadeusz Pelak.
28 lutego 2014 w Belwederze odbyła się uroczystość z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego, podczas której ogłoszono 12 kolejnych nazwisk zidentyfikowanych ofiar, w tym: Aleksander Adam Kita, Antoni Olechnowicz, Marian Orlik i Edmund Tudruj.
Ostatnie pięć kolejno zidentyfikowanych ofiar komunistycznego terroru zostało ogłoszonych przez IPN 1 marca 2015 r. podczas uroczystości w Pałacu Prezydenckim z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego. Byli to: Danuta Siedzikówna (zidentyfikowana w Gdańsku), Marian Kaczmarek, Józef Kozłowski, Stanisław Kutryb i Edward Pytko.
Osoby zamordowane w więzieniu mokotowskim, których szczątki zostały odnalezione przez IPN w Kwaterze na Łączce
i następnie zidentyfikowane przez Polską Bazą Genetyczną Ofiar Totalitaryzmów - żródło

Lp	Stopień	Nazwisko, Imię pseudonim	Data i miejsce urodzenia	Data śmierci	Opis
1.		Stanisław Abramowski ps. „Bury”	1922.02.25, Kałuszyn	1948.07.30	żołnierz AK, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, NSZ
2.		Władysław Borowiec ps. „Żbik”	1916.03.29, Chicago	1948.09.25	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie księgowy w Delegaturze Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych
3.	por.	Henryk Borowski ps. „Trzmiel”	1913.09.13, Wilno	1951.02.08	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
4.		Bolesław Budelewski ps. „Pług”	1910.11.07, Gibałka	1948.07.15	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie, od 1946 r., walczył w oddz. Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
5.	por.	Edmund Bukowski ps. „Edmund”	1918, majątek Pustoszka w powiecie Nowa Wilejka	1950.04.13	oficer Armii Krajowej
6.	płk	Bronisław Chajęcki ps. „Boryna”, „Maciej Boryna”,	1902.12.15, Warszawa	1948.12.28	kapitan Wojska Polskiego, pułkownik Armii Krajowej, komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa na obszar Warszawy
7.	mjr	Jan Czeredys	1912.10.15, Turów	1948.12.28	major Wojska Polskiego
8.	ppor.	Julian Czerwiakowski ps. „Jerzy Tarnowski”	1911.02.12, Żuromin	1953.01.05	oficer Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), szef komórki obserwacyjno-wywiadowczej I Okręgu Warszawa NSZ pod pseudonimem „J-13”
9.		Bolesław Częścik ps. „Orlik”	1924.06.01, Wola-Józefowo	1951.07.10	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
10.	mjr	Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”	1918.09.24, Dzików	1949.03.07	cichociemny, oficer Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
11.	podof.	Adam Gajdek ps. „Agata”, „Antek”, „Olek”	1915, Turów	1949.01.14	podoficer Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
12.	por.	Stefan Głowacki ps. „Smuga”	1903.03.31, Lublin	1949.06.13	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
13.	por.	Roman Groński ps. „Żbik”	1926.02.28, Kraśnik	1949.03.07	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
14.	por.	Zygmunt Jezierski ps. „Jastrząb”, „Orzeł”	1925.07.27, Mrozy	1949.08.27	dowódca oddziału NSZ działającego w ramach samodzielnego Rejonu NSZ-Mrozy
15.		Marian Kaczmarek ps. „Paweł”	1904.10.07, Koronowo	1953.04.07	maszynista kolejowy, kurier emigracyjnego ośrodka wywiadowczego w Barkhausen
16.	ppor.	Jan Kaim ps. „Filip”, „Wiktor”	1912.09.19, Starosiedlice	1948.07.18	organizator siatki kontaktowej konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego
17.	ppor.	Czesław Kania ps. „Nałęcz”, „Witold”, „Wyrwa”, „Waldemar”	1909.03.19, Lipniki	1949.08.12	członek Komendy XVI Warszawskiego Okręgu NZW
18.	ppłk.	Stanisław Kasznica ps. „Maszkowski”	1908.07.25, Lwów	1948.05.12	ostatni Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych
19.	płk	Aleksander Kita	1912.12.12, Annopol	1952.12.03	pułkownik Wojska Polskiego
20.	mjr.	Bolesław Kontrym ps. „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski”, „Cichocki”"	1898.08.27, Zaturce	1953.01.02	oficer Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, major Wojska Polskiego, cichociemny, oficer Armii Krajowej
21.		Stanisław Konczyński ps. „Kunda”, „Stary”,	1914.01.06, Księte	1950.03.29	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
22.	por.	Józef Kozłowski ps. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki”	1910.03.19, Demen lub Samen (obecnie Łotwa)	1949.08.12	komendant Okręgu XVI NZW
23.		Zygfryd Kuliński ps. „Albin”	1924.01.03, Gralewo	1950.03.29	żołnierz Ruchu Oporu Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
24.		Stanisław Kutryb ps. „Ryś”, „Rekin”	1925.05.07, Oborczyska	1949.05.19	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
25.	kpt.	Stanisław Łukasik ps. „Ryś”	1918, Lublin	1949.03.07	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość"
26.		Józef Łukaszewicz ps. „Walek”, „Kruk”	1929.03.19, Klukowo	1949.01.28	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
27.	por.	Jerzy Miatkowski ps. „Zawada”	1923.06.08, Jabłonna	1949.03.07	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, członek Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" w okresie powojennym, adiutant Hieronima Dekutowskiego "Zapory"
28.	kmdr	Stanisław Mieszkowski	1903.06.17, Piotrków Trybunalski	1952.12.16	komandor Marynarki Wojennej i dowódca Floty
29.	ppłk	Antoni Olechnowicz ps. „Meteor”, „Kurkowski”, „Pohorecki”, „Lawicz”, „Krzysztof”, „Roman Wrzeski”, „Kurcewicz”"	1905.06.13, Marguciszki, powiat święciański	1951.02.08	podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
30.	płk	Marian Orlik	1916.05.09, Szamotuły	1953.02.03	pułkownik Wojska Polskiego
31.		Henryk Pawłowski ps. „Henryk Orłowski”, „Długi”	1925, Bydgoszcz	1949.02.03	żołnierz Armii Krajowej, kurier Rządu RP na Uchodźstwie
32.	por.	Tadeusz Pelak ps. „Junak”	1922.10.01, Wilkołaz	1949.03.07	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
33.	kmdr por.	Zbigniew Przybyszewski	1907.09.22, Giżewo	1952.12.16	komandor porucznik Marynarki Wojennej
34.	ppor	Edward Pytko	1929.09.14, Wiewiórka	1952.08.29	pilot instruktor w Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 5 w Radomiu
35.		Karol Rakoczy ps. „Bystry”	1928.06.05, Raczyny	1950.03.29	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
36.		Stefan Skrzyszowski ps. „Bolek”	1911.12.27, Złoczów	1953.05.15	członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
37.		Eugeniusz Smoliński ps. „Kazimierz Staniszewski”	1905, Warszawa	1949.04.09	żołnierz Armii Krajowej
38.	kpr. pchor.	Dionizy Sosnowski ps. „Józef”	1929, Goniądz	1953.05.15	absolwent kursu radiotelegrafistów Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
39.	kmdr.	Jerzy Staniewicz	1903.08.06, Kuźnieck	1952.12.12
40.	mjr	Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”	1910.03.12, Stryj	1951.02.08	oficer WP, dowódca: V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego AK, Ośrodka Mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego AK
41.	por.	Zygmunt Szymanowski ps. „Jezierza”, „Lis”, „Bez”, „Cis”, „61”	1910.08.15, Motule	1950.05.31	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
42.	mjr	Ludwik Jan Świder ps. „Johann Puk”	1893	1952.12.19	oficer zawodowy Wojska Polskiego
43.	por.	Aleksander Tomaszewski ps. „Al”, „Bończa”	1904.12.12, Wilno	1949.06.13	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
44.	por.	Edmund Tudruj ps. „Mundek”	1923.10.22, Stasin	1949.03.07	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
45.	por.	Wacław Walicki ps. „111”, „Druh Michał”, „Pan Michał”, „Tesarro”	1903.10.11, Mińsk Mazowiecki	1949.01.28	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
46.	por.	Arkadiusz Wasilewski ps. „Biały”	1925.01.04, Sterdyń	1949.03.07	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
47.	por.	Ryszard Widelski ps. „Irydion”, „Wiara”, „Wiesia”, „Władysław”, „Żbik”"	1913.08.19, Warszawa	1949.01.28	oficer Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Pomnik upamiętniający pomordowanych - został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.

Zakończenie pierwszego etapu prac ekshumacyjnych Źródło



Trumny ze szczątkami ofiar


Od lewej: dr Łukasz Kamiński, dr hab. Andrzej Krzysztof Kunert i dr hab. Krzysztof Szwagrzyk podczas ceremonii

Uroczystości w Belwederze 28 lutego 2014 r., z udziałem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, podczas której rodziny dwunastu ofiar terroru komunistycznego odebrały noty identyfikacyjne swoich krewnych -> Źródło


Uroczystość, której gospodarzem był Prezydent, zorganizowano z wykorzystaniem ceremoniału wojskowego.


Rodzina ppłk. Mariana Orlika z jego portretem


Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych


Groby por. Stefana Głowackiego ps. "Smuga" i mjr Bolesława Kontryma ps. „Żmudzin” w dniu pogrzebu w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (27.09.2015)

Fragment filmu KWATERA Ł w reż.Arkadiusza Gołębiewskiego


Film Łączka

Krzyżówka - Żołnierze Armii Krajowej zamordowani i pochowani na "Łączce"