Tablica pamiątkowa na budynku d. Sowieckiego Trybunału Wojennego, prokuratury i NKWD, ul. 11 Listopada 68 / ul. Szwedzka ("Rogatka bródnowska", „Rogatka wileńska” lub „Kordegarda”).
Odsłonięta w dniu Żołnierzy Wyklętych, 1 marca 2013, wykonana z inicjatywy Ogólnopolskiego Komitetu Pamięci ks. Jerzego Popiełuszki. Wyryto na niej bardzo ogólną inskrypcję: „W hołdzie bezimiennym żołnierzom Polskiego Państwa Podziemnego zamordowanym przez NKWD w latach 1944 – 45”, brak jakiegokolwiek odniesienia do historii tego miejsca – ani słowa o rogatce, ani słowa o trybunale.
Soviet Military Tribunal
The building located at the corner of 11 Listopada Street and Szwedzka Street was erected in the 19th century for the Tsarist army. It served as a guardhouse–a tollbooth leading to Bródno. During the German occupation the authorities took it over for residential purposes. Its strategic location was appreciated by the officers of the Soviet security service.
Between 14 September 1944 and 17 January 1945 Praga district lay just behind the front line. This area was reached by those members of the independence organisations who escaped earlier disarmament and arrest. Warsaw insurgents hid here as well as participants of Operation Tempest and soldiers from the Home Army 27th Volhynian Infantry Division and from Wileńszczyzna (Vilnius Region). Therefore, sealing the district’s borders became one of the first tasks of the NKVD. Its guard companies were stationed near the railway tracks. Their patrols detained those who tried to avoid rigorous control at the railway station by jumping from trains. Those who tried to escape were shot. Those who were arrested, even if wounded, were taken to number 68 at 11 Listopada Street, where the prosecutor and the military tribunal resided and acted summarily.
The adjacent tenement at number 66 served as an interrogation facility where the NKVD and SMERSH officers interrogated detainees. The jail was located in the cellars. Those who were held there were later transferred to the main NKVD headquarters in Praga–located at Strzelecka Street–or to a prison in the former barracks of the 36th Infantry Regiment of the Academic Legion at 11 Listopada Street.
Victims who died in the building at the hands of the NKVD were buried at the foot of the nearby railway embankment and at the former cholera cemetery. The number of victims of NKVD crimes committed in the Kordegarda remains unknown.
Źródło 3 pierwszych zdjęć
Rogatka bródnowska
Wejście z prowizoryczną informację o historii budynku (2011)
Prowizoryczna tablica pamiątkowa (2011)
Kolejne zdjęcia pochodzą z książki: Śladami zbrodni Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944 – 1956 (Redakcja naukowa Tomasz Łabuszewski”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013
Dom przy ul. 11 Listopada 66, widok od frontu
Napis na tynku w piwnicy zamienionej na areszt w domu przy ul. 11 Listopada 66
Korytarz piwniczny domu przy ul. 11 Listopada 66
Dawny Cmentarz Choleryczny. Jedno z domniemanych miejsc tajnych pochówków NKWD na Pradze
.
Budynki PKP, z których wychodziły patrole NKWD
Uroczystość 1 marca 2016 r. https://przegladpraski.pl/miejsca-pamieci-zolnierzy-wykletych-na-pradze-polnoc-zdjecia-kim-byli-wykleci/
Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.
• Czy wiesz, że ...
Sowiecki Trybunał Wojenny
Tablica pamiątkowa na budynku d. Sowieckiego Trybunału Wojennego, prokuratury i NKWD, ul. 11 Listopada 68 / ul. Szwedzka ("Rogatka bródnowska", „Rogatka wileńska” lub „Kordegarda”).
Odsłonięta w dniu Żołnierzy Wyklętych, 1 marca 2013, wykonana z inicjatywy Ogólnopolskiego Komitetu Pamięci ks. Jerzego Popiełuszki. Wyryto na niej bardzo ogólną inskrypcję: „W hołdzie bezimiennym żołnierzom Polskiego Państwa Podziemnego zamordowanym przez NKWD w latach 1944 – 45”, brak jakiegokolwiek odniesienia do historii tego miejsca – ani słowa o rogatce, ani słowa o trybunale.
The building located at the corner of 11 Listopada Street and Szwedzka Street was erected in the 19th century for the Tsarist army. It served as a guardhouse–a tollbooth leading to Bródno. During the German occupation the authorities took it over for residential purposes. Its strategic location was appreciated by the officers of the Soviet security service.
Between 14 September 1944 and 17 January 1945 Praga district lay just behind the front line. This area was reached by those members of the independence organisations who escaped earlier disarmament and arrest. Warsaw insurgents hid here as well as participants of Operation Tempest and soldiers from the Home Army 27th Volhynian Infantry Division and from Wileńszczyzna (Vilnius Region). Therefore, sealing the district’s borders became one of the first tasks of the NKVD. Its guard companies were stationed near the railway tracks. Their patrols detained those who tried to avoid rigorous control at the railway station by jumping from trains. Those who tried to escape were shot. Those who were arrested, even if wounded, were taken to number 68 at 11 Listopada Street, where the prosecutor and the military tribunal resided and acted summarily.
The adjacent tenement at number 66 served as an interrogation facility where the NKVD and SMERSH officers interrogated detainees. The jail was located in the cellars. Those who were held there were later transferred to the main NKVD headquarters in Praga–located at Strzelecka Street–or to a prison in the former barracks of the 36th Infantry Regiment of the Academic Legion at 11 Listopada Street.
Victims who died in the building at the hands of the NKVD were buried at the foot of the nearby railway embankment and at the former cholera cemetery. The number of victims of NKVD crimes committed in the Kordegarda remains unknown.
Historia obiektu
Budynek usytuowany u rogu ul. 11 Listopada i Szwedzkiej został zbudowany w XIX w. dla wojsk carskich na podstawie projektu prawdopodobnie Wiktora Junosza-Piotrowskiego. Ulokowany u zbiegu traktów prowadzących z Bródna i Targówka pełnił rolę kordegardy -- rogatki do tej dzielnicy prawobrzeżnej Warszawy. Budynek ma powierzchnię użytkową około 140 m2.
Około 1915 roku na posesji działał miejski skład kamienia brukowego.
Podczas okupacji niemieckiej zajęły go okupacyjne władze na cele mieszkalne (nie był wykorzystywany wówczas do celów wojskowych bądź policyjnych).
Dom od kilku lat nie jest zamieszkany, jest przeznaczony do rozbiórki. Obecnie budynek stoi pusty, w kordegardzie zaś znajdują się warsztaty rzemieślnicze.
Około 1915 roku na posesji działał miejski skład kamienia brukowego.
Podczas okupacji niemieckiej zajęły go okupacyjne władze na cele mieszkalne (nie był wykorzystywany wówczas do celów wojskowych bądź policyjnych).
Dom od kilku lat nie jest zamieszkany, jest przeznaczony do rozbiórki. Obecnie budynek stoi pusty, w kordegardzie zaś znajdują się warsztaty rzemieślnicze.
Działalność w budynku
Strategiczne usytuowanie budynku docenili funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa.
Między 14 września 1944 roku a 17 stycznia 1945 roku, Praga stała się bezpośrednim zapleczem frontu a zadania sowieckich służb specjalnych były o wiele szersze. Na Pragę napływały osoby, które były członkami organizacji niepodległościowych i uniknęły wcześniejszego rozbrojenia oraz aresztowania. Na Pradze ukrywali się Powstańcy Warszawscy (zarówno z prawego, jak i lewego brzegu), uczestnicy Akcji „Burza”, żołnierze AK z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty czy z Wileńszczyzny. Dlatego też jednym z pierwszych zadań NKWD było uszczelnienie granic Pragi.
W zabudowaniach, wznoszących się nad torami tzw. górki rozrządowej, stacjonowały kompanie wartownicze NKWD. Ich patrole zatrzymywały tych, którzy usiłowali uniknąć ścisłej kontroli na dworcu i wyskakiwali z pociągów, zwalniających bieg lub oczekujących pod semaforem. Do usiłujących zbiec strzelano skutecznie. Zatrzymanych, nawet rannych, doprowadzano do pofortecznego budynku przy ul. 11 Listopada 68.
Rezydowały tu prokuratura i trybunał wojskowy ferujący wyroki w trybie doraźnym, złożony z trzech funkcjonariuszy NKWD. Położona obok kamienica nr 66 pełniła funkcję obiektu śledczego, w którym funkcjonariusze NKWD lub Smiersza prowadzili przesłuchania. W piwnicach zaś powstał areszt.
Zatrzymanych, w zależności od wagi spraw kierowano stąd do głównej siedziby NKWD na Pradze – zlokalizowanej przy ul. Strzeleckiej bądź do zamienionych przez Sowietów na więzienie koszar 36. pp Legii Akademickiej przy ul. 11 Listopada.
Ofiary działalności NKWD w tym budynku były grzebane u podnóża pobliskiego nasypu kolejowego i na terenie dawnego cmentarza cholerycznego.
Nie są znane liczby ofiar zbrodni NKWD, dokonanych w Kordegardzie, ślady zostały zatarte.
W sąsiednim budynku przy ul. 11 Listopada 62, tzw. Willi, mieszkali kierujący tym kombinatem zbrodni wysocy funkcjonariusze NKWD.
Żródła
Między 14 września 1944 roku a 17 stycznia 1945 roku, Praga stała się bezpośrednim zapleczem frontu a zadania sowieckich służb specjalnych były o wiele szersze. Na Pragę napływały osoby, które były członkami organizacji niepodległościowych i uniknęły wcześniejszego rozbrojenia oraz aresztowania. Na Pradze ukrywali się Powstańcy Warszawscy (zarówno z prawego, jak i lewego brzegu), uczestnicy Akcji „Burza”, żołnierze AK z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty czy z Wileńszczyzny. Dlatego też jednym z pierwszych zadań NKWD było uszczelnienie granic Pragi.
W zabudowaniach, wznoszących się nad torami tzw. górki rozrządowej, stacjonowały kompanie wartownicze NKWD. Ich patrole zatrzymywały tych, którzy usiłowali uniknąć ścisłej kontroli na dworcu i wyskakiwali z pociągów, zwalniających bieg lub oczekujących pod semaforem. Do usiłujących zbiec strzelano skutecznie. Zatrzymanych, nawet rannych, doprowadzano do pofortecznego budynku przy ul. 11 Listopada 68.
Rezydowały tu prokuratura i trybunał wojskowy ferujący wyroki w trybie doraźnym, złożony z trzech funkcjonariuszy NKWD. Położona obok kamienica nr 66 pełniła funkcję obiektu śledczego, w którym funkcjonariusze NKWD lub Smiersza prowadzili przesłuchania. W piwnicach zaś powstał areszt.
Zatrzymanych, w zależności od wagi spraw kierowano stąd do głównej siedziby NKWD na Pradze – zlokalizowanej przy ul. Strzeleckiej bądź do zamienionych przez Sowietów na więzienie koszar 36. pp Legii Akademickiej przy ul. 11 Listopada.
Ofiary działalności NKWD w tym budynku były grzebane u podnóża pobliskiego nasypu kolejowego i na terenie dawnego cmentarza cholerycznego.
Nie są znane liczby ofiar zbrodni NKWD, dokonanych w Kordegardzie, ślady zostały zatarte.
W sąsiednim budynku przy ul. 11 Listopada 62, tzw. Willi, mieszkali kierujący tym kombinatem zbrodni wysocy funkcjonariusze NKWD.
Żródła
- Śladami zbrodni Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944 – 1956 (Redakcja naukowa Tomasz Łabuszewski”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013
- http://warszawa.wikia.com/wiki/Rogatka_br%C3%B3dnowska
- http://www.kolekcjonerzyczasu.pl/praskie-zakamarki-3/11-listopada-68-2/
- http://wpolityce.pl/polityka/140139-w-cieniu-czterech-spiacych-na-pradze-roi-sie-od-miejsc-w-ktorych-mordowano-zolnierzy-podziemia-niepodleglosciowego
- http://www.ngp.pl/str/tekst646.html
Strona z portalu "W samym środku miasta - praskie katownie
Uzupełnienia
Poniższe informacje pochodzą z książki: Śladami zbrodni Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944 – 1956 (Redakcja naukowa Tomasz Łabuszewski”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013.
Raport Siatki Wywiadowczej Obszaru Centralnego Delegatury Sił Zbrojnych o stacjonujących na Pradze wojskach NKWD z 30 czerwca 1945 r.
Na Pragę przybył 1 dyw. czołgów typu T-34. Obsługa NKWD. Oddz. ten wzmocnił jednostki specjalne przeznaczone do akcji wypadowej. Dobre umundurowanie i uzbrojenie. Stan ogólny 3 tys. ludzi, w kompaniach po 250. Dwie najsilniejsze komp. stacjonują na Pradze, Szwedzka 2. Do gmachów Pradze przydzielono ok. 100 żołnierzy. T. Kostewicz Kordegarda „Najwyższy Czas” 2004, nr 44 - 45
W pobliżu Posterunku Rozrządu [mieszczącego się obok dzisiejszego ronda ”Żaba”] zarówno dniem, jak i nocą zasadzali się enkawudziści. Z czasem nawet przebrani po cywilnemu bądź w kolejarskich mundurach. Ujęcie pasażerów opuszczających w tym miejscu pociągi nie zawsze przebiegało spokojnie. Niejednokrotnie pogonie i strzelaniny trwały dość długo. Zwłaszcza gdy zatrzymywani odpowiadali ogniem. Od tego czasu mieszkańcy pobliskich domów zrozumieli, co mogły oznaczać nieludzkie krzyki i jęki budzące ich w nocy. Od tego też czasu mogli ukradkiem dostrzec sprowadzanych z torów zakrwawionych mężczyzn prowadzonych przez ubliżających im żołnierzy rosyjskich. W tym też czasie po obu stronach wysokich nasypów kolei poczęły pojawiać się krzyże. Małe, prymitywne, zbijane z dwóch deseczek. Tak jak „ktoś" je ustawiał, tak też „ktoś” je usuwał. Relacja Huberta Kossowskiego – wrzesień 2008 r.
[...] Po drugiej stronie ul. 11 Listopada chodziły gęsto patrole NKWD i stały warty przed niektórymi budynkami. Ich było bardzo łatwo rozpoznać, bo ich zewnętrzny moderunek: umundurowanie od butów po czapkę były w lepszym gatunku. Oficerowie w zimę chodzili w długich kożuchach. Z matką, chcąc przejść na Targówek, musieliśmy przechodzić przez jedyne przejście, którym był wiadukt kolejowy i przepust. I tam po obu stronach stały wzmocnione posterunki NKWD i kontrolowały przechodzących. Zwłaszcza mężczyźni byli zatrzymywani. Dopiero później (to była zima z 1944 na 1945 r.) przyszła wiedza, szeptana, że na terenie przykolejowym dzieją się makabryczne rzeczy, że Sowieci likwidują akowców.
Pamiętam z końca lat sześćdziesiątych, że na terenie przyległym do linii kolejowej, blisko wiaduktu, często były składane kwiaty, był jeden duży krzyż (po drugiej stronie nasypu kolejowego, patrząc od ul. Szwedzkiej), palono znicze. Ludzie pamiętali o tym miejscu, że NKWD grzebało na nasypie kolejowym ludzi.
Raport Siatki Wywiadowczej Obszaru Centralnego Delegatury Sił Zbrojnych o stacjonujących na Pradze wojskach NKWD z 30 czerwca 1945 r.
Na Pragę przybył 1 dyw. czołgów typu T-34. Obsługa NKWD. Oddz. ten wzmocnił jednostki specjalne przeznaczone do akcji wypadowej. Dobre umundurowanie i uzbrojenie. Stan ogólny 3 tys. ludzi, w kompaniach po 250. Dwie najsilniejsze komp. stacjonują na Pradze, Szwedzka 2. Do gmachów Pradze przydzielono ok. 100 żołnierzy. T. Kostewicz Kordegarda „Najwyższy Czas” 2004, nr 44 - 45
W pobliżu Posterunku Rozrządu [mieszczącego się obok dzisiejszego ronda ”Żaba”] zarówno dniem, jak i nocą zasadzali się enkawudziści. Z czasem nawet przebrani po cywilnemu bądź w kolejarskich mundurach. Ujęcie pasażerów opuszczających w tym miejscu pociągi nie zawsze przebiegało spokojnie. Niejednokrotnie pogonie i strzelaniny trwały dość długo. Zwłaszcza gdy zatrzymywani odpowiadali ogniem. Od tego czasu mieszkańcy pobliskich domów zrozumieli, co mogły oznaczać nieludzkie krzyki i jęki budzące ich w nocy. Od tego też czasu mogli ukradkiem dostrzec sprowadzanych z torów zakrwawionych mężczyzn prowadzonych przez ubliżających im żołnierzy rosyjskich. W tym też czasie po obu stronach wysokich nasypów kolei poczęły pojawiać się krzyże. Małe, prymitywne, zbijane z dwóch deseczek. Tak jak „ktoś" je ustawiał, tak też „ktoś” je usuwał. Relacja Huberta Kossowskiego – wrzesień 2008 r.
[...] Po drugiej stronie ul. 11 Listopada chodziły gęsto patrole NKWD i stały warty przed niektórymi budynkami. Ich było bardzo łatwo rozpoznać, bo ich zewnętrzny moderunek: umundurowanie od butów po czapkę były w lepszym gatunku. Oficerowie w zimę chodzili w długich kożuchach. Z matką, chcąc przejść na Targówek, musieliśmy przechodzić przez jedyne przejście, którym był wiadukt kolejowy i przepust. I tam po obu stronach stały wzmocnione posterunki NKWD i kontrolowały przechodzących. Zwłaszcza mężczyźni byli zatrzymywani. Dopiero później (to była zima z 1944 na 1945 r.) przyszła wiedza, szeptana, że na terenie przykolejowym dzieją się makabryczne rzeczy, że Sowieci likwidują akowców.
Pamiętam z końca lat sześćdziesiątych, że na terenie przyległym do linii kolejowej, blisko wiaduktu, często były składane kwiaty, był jeden duży krzyż (po drugiej stronie nasypu kolejowego, patrząc od ul. Szwedzkiej), palono znicze. Ludzie pamiętali o tym miejscu, że NKWD grzebało na nasypie kolejowym ludzi.
Film i zdjęcia
Źródło 3 pierwszych zdjęć
Rogatka bródnowska
Wejście z prowizoryczną informację o historii budynku (2011)
Prowizoryczna tablica pamiątkowa (2011)
Kolejne zdjęcia pochodzą z książki: Śladami zbrodni Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944 – 1956 (Redakcja naukowa Tomasz Łabuszewski”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013
Dom przy ul. 11 Listopada 66, widok od frontu
Napis na tynku w piwnicy zamienionej na areszt w domu przy ul. 11 Listopada 66
Korytarz piwniczny domu przy ul. 11 Listopada 66
Dawny Cmentarz Choleryczny. Jedno z domniemanych miejsc tajnych pochówków NKWD na Pradze
.
Budynki PKP, z których wychodziły patrole NKWD
Uroczystość 1 marca 2016 r. https://przegladpraski.pl/miejsca-pamieci-zolnierzy-wykletych-na-pradze-polnoc-zdjecia-kim-byli-wykleci/
Pytania testowe
Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.
• Czy wiesz, że ...