Szebesta Adam Edward

WIML
zdjęcie pochodzi z publikacji "Patronowie katowickich ulic", red. U. Rzewiczok. Katowice 2013.

ppłk dr Adam Edward Szebesta (Schebesta) (ur. 24 XII 1893 r. w Stryju, zm. 3 VII 1973 r.), syn Roberta Karola, dyrektora biura podatkowego, i Wandy z Schuhardtów. Lekarz neurolog, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, działacz społeczny.

Okres przed II wojną światową

Studia lekarskie rozpoczął w r. 1913 w Wiedniu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej 1914 r. został powołany do służby sanitarnej w wojsku austro-węgierskim, przebywał na froncie wschodnim w Karpatach i na Wołyniu w 95. pp, a od r. 1916 w szpitalu wojskowym w Lublinie jako sekundariusz oddziału psychiatrycznego. Odkomenderowany w czerwcu 1918 na studia lekarskie do Lwowa, już we wrześniu t.r. został wysłany do XIX Korpusu w Albanii jako komendant szpitala dla ozdrowieńców. Po powrocie do kraju w listopadzie t.r. uczestniczył w obronie Lwowa, w r. 1919 awansował na kapitana. W l. 1919–20 kontynuował studia we Lwowie, pełniąc równocześnie funkcję komendanta Centralnej Składnicy Sanitarnej, a następnie lekarza garnizonu Komendy Miasta Lwów. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., jako lekarz naczelny 205. p. ochotniczej artylerii polowej, i był ranny jesienią t.r. Do Lwowa powrócił w kwietniu r.n.
Po uzyskaniu na Uniw. Jana Kazimierza (UJK) dyplomu doktora wszech nauk lekarskich w marcu 1923, został lekarzem pułkowym 40. pp; w r. 1924 awansował do stopnia majora-lekarza. W 2. poł. 1926 r. został ordynatorem oddziału neurologii 6. Szpitala Okręgowego we Lwowie, równocześnie specjalizując się w Klinice Neurologii Wydz. Lekarskiego UJK, a następnie w Oddziale Neurologicznym Szpitala Ujazdowskiego Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, dokąd został przeniesiony w styczniu 1927. W lutym 1928 objął stanowisko neurologa w Centrum Badań Lekarsko-Lotniczych, gdzie rozpoczął pionierskie badania nad oddziaływaniem lotów na organizm lotników i powstawaniem stanów utajonej tężyczki (Objaw Rossolimo w świetle badań lotniczo-lekarskich, „Lekarz Wojsk.” T. 14: 1929 nr 1–4).
We wrześniu 1929 został przeniesiony do Centralnej Przychodni Lekarskiej 1. Szpitala Okręgowego w Warszawie. Od r. 1930 był naczelnym lekarzem 73. pp, a od r. 1933 również komendantem Garnizonowej Izby Chorych w Katowicach i naczelnym lekarzem Garnizonu. W r. 1937 został szefem sanitarnym Grupy Fortecznej Obszaru Warownego «Śląsk», której istnienie było otoczone ścisłą tajemnicą wojskową, a skład osobowy specjalnie dobierano.

Okres II wojny światowej i konspiracji

W kampanii wrześniowej 1939 r. dr Szebesta był szefem sanitarnym Grupy Operacyjnej «Śląsk» i 23. Górnośląskiej Dyw. Piechoty wchodzącej w skład Armii «Kraków». Po jej kapitulacji dr Szebesta był komendantem utworzonego za zgodą Niemców Centrum Szpitalnego w Zamościu (od 20 IX aż do 20 XII 1939), zapewniając w ciągu trzech miesięcy opiekę dla ponad 3 tys. rannych i chorych żołnierzy. Po likwidacji Centrum i ewakuacji pacjentów do Krakowa został dr Szebesta wraz z całym personelem internowany w Krakowie do stycznia 1940. Po uwolnieniu został zastępcą pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na Okręg Krakowski. Był także inspektorem sanitarnym Rady Głównej Opiekuńczej, organizował pomoc dla więźniów obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Majdanku oraz więzienia na Montelupich.
dr Szebesta był szefem sanitarnym Okręgu Kraków Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (AK). W maju 1941 aresztowany przez gestapo, został osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie; zwolniono go w sierpniu t.r. Współpracował z Radą Pomocy Żydom, organizował pomoc dla więźniów obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Majdanku oraz więzienia na Montelupich. Uczestniczył w akcjach bojowych AK, m.in. w sanitarnym zabezpieczeniu nieudanego zamachu na dowódcę SS i policji W. Koppego w Krakowie (11 VII 1944).
W kwietniu 1943, na żądanie władz niemieckich, dr Szebesta zorganizował grupę, która pod kierownictwem Mariana Wodzińskiego, lekarza sądowego z Krakowa, dołączyła do Komisji Technicznej PCK z Warszawy, ekshumującej zwłoki oficerów w Katyniu. Dr Szebesta początkowo nie chciał jechać do Katynia. Kiedy jednak sekretarz generalny PCK Ludwik Rojkiewicz był tam i potwierdził informacje niemieckiej propagandy dr Szebesta nie miał wyjścia. Był kierownikiem Oddziału Krakowskiego PCK, a swoich przedstawicieli wysyłały jednocześnie Zarzady PCK krakowski i warszawski. Komisja przebywała w Katyniu 2 dni.
Gdy powrócił z delegacją PCK z Katynia zorganizował tzw. grupę roboczą, w której znaleźli się specjaliści medycyny sądowej. Dołączyła ona do Komisji Technicznej przebywającej w Katyniu. Do Krakowa sprowadzono 9 dużych skrzyń z dokumentami i jedną małą z pamiątkami. Adam Szebesta przekazał odpisy 22 pamiętników kierownictwu Armii Krajowej. Przez Warszawę trafiły one na.Zachód, gdzie przez wiele lat były jednym z podstawowych źródeł wydawanych na Zachodzie publikacji o katyniu. Szebesta należał do grupy, która na polecienie podziemnego dowództwa kraju próbowała „podmienić” dokumenty katyńskie, zatopić je w metalowych skrzyniach, a Niemcom dać makulaturę. Któryś z techników mających pomagać przy przeładunku „wygadał się", a może „sypnął". Akcja się nie powiodła. Szebesta musiał uciekać, dwie godziny później w jego domu było już gestapo.
Ukrywał się w Bukowinie Tatrzańskiej jako dr Kazimierz Szczepański lub dr Józef Pająk. Na Podhalu organizował pomoc dla partyzantów oraz uchodźców po upadku Powstania Warszawskiego.Po wojnie Szebesta nic wyszedł z ukrycia. Poszukiwało go wtedy NKWD. Ujawnił się dopiero w 1946 r. po amnestii.

Okres po II wojnie światowej

W połowie 1945 r. zamieszkał w Katowicach. Objął stanowisko Okręgowego Pełnomocnika PCK. Był to okres wytężonej działalności na wielu odcinkach: organizowania podstaw społecznej służby zdrowia, pomocy dla repatriantów z ZSRR, opieki nad dziećmi itp, wystawione podziękowanie za pracę dla swojej sekretarki - dokument przekazany przez syna p. Rzymełkowej.
W 1945 r. lekarze: dr Adam Szebesta, dr Marian Molicki i dr Stanisław Roszak w Katowicach przeprowadzili na szeroką skalę badania stanu zdrowia dzieci na Śląsku i w Zagłębiu. Okazał się on bardzo zły, szczególnie wskutek zagrożenia gruźlicą, bowiem 47% badanych czyli ca 200.000 wymagało leczenia. Alarmująca sytuacja zmuszała do szukania dróg poprawy. Niezależnie od działań ściśle lekarskich - za inspiracją dr Adama Szebesty - pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na okręg Śląsko-Dąbrowski - podjęto myśl budowy w Rabce sanatorium dla leczenia dzieci z województwa Śląsko-Dąbrowskiego, największego w Polsce sanatorium z ok. 800 łóżkami. Dr Szebesta został członkiem Komitetu Budowy Sanatorium, który ukonstytuował się 28 maja 1947 r. na zebraniu w sali marmurowej Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Komitet liczył 39 osób, jego przewodniczącym został ppłk. Jerzy Ziętek — wicewojewoda katowicki. Dr Szebesta został także członkiem 7 osobowego Komitetu Wykonawczego, powołanego Dla uzyskania większej operatywności.
Działalność leczniczą o profilu przeciwgruźliczym sanatorium rozpoczęło 1 stycznia 1950 r. Sanatorium nadano nazwę "Dziecięcy Ośrodek Sanatoryjno-Prewencyjny im. Wincentego Pstrowskiego".
W 1947 r. prawnie ustalił pisownię swego nazwiska na Szebesta.
Za udział w badaniach zbrodni katyńskiej oraz za współpracę z AK został aresztowany w 1950 r. wraz z około 200 innymi osobami podczas akcji UB pod kryptonimem "Noc Kleopatry". Był więziony przez dwa miesiące w Katowicach w więzieniu przy ul. Mikołowskiej; zwolniono go tak szybko prawdopodobnie na skutek interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.
Po wyjściu z więzienia dr Szebesta nie wrócił już do działalności społecznej, rozpoczął prywatną praktykę lekarską.
Dr Szebesta jest członkiem-założycielem Oddziału Polskiego Towarzystwa Neurologicznego na Śląsku i był do 1962 roku przewodniczącym jego Sekcji Neurologii Rozwojowej.
Zmarł 3 VII 1973 w Katowicach i tam został pochowany na cmentarzu Katolickim przy ul. Sienkiewicza.

Odznaczenia i wyróżnienia

  • Medal «Obrońcom Kresów Wschodnich» (1919),
  • Krzyż Walecznych (1921),
  • Odznaka Honorowa PCK II stopnia (1936),
  • Medal Niepodległości (1938),
  • Odznaka Grunwaldzka (1948),
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1958),
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1967),
  • Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1967).
16 sierpnia 1990 r. nastąpiła zmiana nazwy placówki, wybudowanej z inspiracji dr. Szebesty, ze "Śląskiego Ośrodka Rehabilitacji Dzieci im. W. Pstrowskiego" na "Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci im. A. Szebesty" -> Decyzja o zmianie nazwy Syn dr. Szebesty nie zgodził się, by popiersie ojca stanęło w sanatorium na postumencie, na którym wcześniej stało popiersie Wincentego Pstrowskiego.
Uchwałą Nr XVIII/90/91 Rady Miejskiej w Katowicach z dnia 25 marca 1991 r. nazwę ulicy Walentego Kubicy zmieniono na Adama Szebesty.
15 stycznia 2010 r. Zarząd Województwa Śląskiego zmienił nazwę sanatorium na "Śląskie Centrum Rehabilitacyjno - Uzdrowiskowe im. dr. Adama Szebesty w Rabce-Zdroju".
W 2015 roku nazwisko dr Szebesty wytypowano do udziału w Plebiscycie na Katowiczanina 150-lecia.

Zdjęcia

Zdjęcia i link do filmu przekazane przez syna dr. Szebesty

dr Szebesta
Lwów 1916 r.

dr Szebesta
Lwów 1918 r.

dr Szebesta
Lwów 1920 r.

dr Szebesta
Szpital Ujazdowski - Warszawa 1928 r.

dr Szebesta
Katowice 1932 r.

dr Szebesta
Katowice 1935 r.


Film z pobytu Komisji Technicznej PCK w Katyniu


dr Szebesta
dr Szebesta w Katyniu - klatka z w/w filmu

dr Szebesta
dr Szebesta w Katyniu - klatka z w/w filmu

dr Szebesta
dr Szebesta w Katyniu - klatka z w/w filmu

dr Szebesta
dr Szebesta w Katyniu - klatka z w/w filmu

dr Szebesta
dr Szebesta w Katyniu - klatka z w/w filmu


Zdjęcia ze "Sprawozdania z działalności inwestycyjnej Komitetu Budowy Ośrodków Leczniczych w Katowicach" Katowice 1990, przekazane przez Bibliotekę Śląską

dr Szebesta
dr Adam Szebesta - inicjator budowy Ośrodków Leczniczych (1948 r.)
dr Szebesta
Wizytacja budowy w Rabce. Obecni: siedzą od prawej ppłk Jerzy Ziętek, dr Kostkiewicz, B. Jaszczuk, stoi dr Adam Szebesta
dr Szebesta
Wręczenie czeku na cele budowy w Rabce. Obecni: dr Adam Szebesta, Jabłoński, dr T. Karczewski, ppłk Jerzy Ziętek - wicewojewoda katowicki, dr Michał Zając - dyrektor Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Chorzowie, Karol Piechaczek - naczelnik wydziału budżetowo-gospodarczego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Bolesław Pańta — radca w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, mgr inż. Antoni Gawędzki — zastępca naczelnika wydziału budownictwa w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach
dr Szebesta
Wizytacja budowy w 1948 roku
Od lewej: gen. Aleksander Zawadzki, płk Jerzy Ziętek i dr Adam Szebesta
Zdjęcie przekazane przez Śląskie Centrum Rehabilitacyjno - Uzdrowiskowe im. dr. Adama Szebesty w Rabce-Zdroju.
dr Szebesta
Katowice 1965 r.
dr Szebesta


Źródła

Adam Edward Schebesta (Szebesta)
Brożek Krzysztof: Wspomnienie o doktorze wszech nauk lekarskich Adamie Edwardzie Szebeście (1893-1973). Neurologia i Neurochirurgia Polska 1993 T.27 nr 5 s.773-776.
Plebiscyt na Katowiczanina 150-lecia: Adam Szebesta (Schebesta) (1893-1973)
Antoni Musioł, W 50-LECIE PRACY ZAWODOWEJ I 80-LECIE URODZIN DOKTORA MEDYCYNY ADAMA SZEBESTY, NEUR. NEUROCHIR. POL., 1973, t. VII (XXIII), nr 3.
Sprawozdanie z działaności inwestycyjnej Komitetu Budowy Ośrodków Leczniczych w Katowicach. Katowice 1990
Kronika Śląskiego Ośrodka Rehabilitacji Dzieci im. W. Pstrowskiego w Rabce
Joachim Waloszek: Patroni naszych ulic - Adam Szebesta Dwa dni w Katyniu
Zapomniany-bohater.html Grzegorz Szczerba: Zapomniany bohater SYLWETKI TARNOWIAN - Marian Wodziński