Home Army Group “Gurt"

The group was formed in 1943 as part of the Home Army Warsaw Region. Its core were railway workers of the Warsaw railway hub, active in the underground since late 1939. Commanded by Reserve Lieutenant Kazimierz Czapla “Gurt”, it consisted of four companies and the 2nd Scouting Anti-Aircraft Company “Żbik”.

As a result of arrests made by the Gestapo in early June 1944, the plans of the group’s insurgent targets fell into enemy’s hands. Since the Germans manned and armed points of the expected insurgent attacks, the group’s tasks were partially changed or limited. Some of its units joined other groups and fought with them until the end of the Rising.

The area of operations of “Gurt” Group in City Centre North included Marszałkowska Street, Jerozolimskie Avenue, Żelazna Street, Twarda Street, Grzybowski Square, Bagno Street, and Świętokrzyska Street to Marszałkowska Street. On 1 August, the unit burnt the postal station, the motor workshops and makeshift army railway depot and barracks at the Main Railway Station. On 2 August, it captured the Astoria Hotel and the Assay Office building, and cleared from the enemy the area of Marszałkowska Street, Chmielna Street, Wielka Street and Złota Street. Next they seized the railway workshops on Chmielna Street. On 5 August, for a few hours the group gained control of a rail ditch between the Main Railway Station and Żelazna Street and it attacked a German armored train forcing it to retreat. Units from this group also fought in other areas of the city – contributing to capturing the PAST telecom building on Zielna Street, the Haberbusch Brewery, the Pluton factory, barracks of the Polish Police on 13 Ciepła Street, the Hartwig Factory on Towarowa Street, and Żywiec restaurant. It also took part in the attack on the Mirowskie Market Halls.

Zgrupowanie powstało w 1943 roku w ramach Okręgu warszawskiego AK. Rdzeń zgrupowania "Gurt" stanowili działający od końca 1939 r. w konspiracji kolejarze węzła warszawskiego. Śródmiejskie IV zgrupowanie AK "Gurt" wywodziło się z oddziałów tworzonych w konspiracji w III Rejonie I Obwodu Śródmieście AK.

Oddziały zgrupowania, prowadziły akcje sabotażowe i dywersyjne, głównie na liniach kolejowych. W wyniku aresztowań przeprowadzonych przez gestapo na początku czerwca 1944 r., plany działań powstańczych IV zgrupowania dostały się w ręce nieprzyjaciela. Niemcy obsadzili i uzbroili punkty spodziewanego ataku powstańców.

W momencie wybuchu Powstania Ordre de Bataille Zgrupowania „Gurt” był następujący:

• dowódca zgrupowania por. rez. Kazimierz Czapla „Gurt”;
• 1. kompania, dowódca ppor. rez. piech. Tadeusz Gruszczyński „Poraj”,
  • pluton 146, dowódca ogn. pchor. Henryk Banert „Ryszard”,
  • pluton 153, dowódca kpr. pchor. Jerzy Graczyk „Roman”,
  • pluton 1004, dowódca plut. pchor. Zbigniew Jasiończyk „Słupnicki”,
  • pluton 332, dowódca ppor. Remigiusz Ostoja-Chodkiewicz „Blondyn”,
  • pluton 333, dowódca sierż. Rafał Mruczyński „Rola”,
• 2. kompania, dowódca ppor. sł. st. art. Marian Jerzy Chudziński „Stach”,
  • pluton 140, dowódca sierż. Józef Kucharski „Kur I”,
  • pluton 191, dowódca ppor. Jan Wadowski „Słodki”,
  • pluton 196, dowódca ppor. rez. piech. Włodzimierz Nieściuszko-Bujnicki „Wincio”,
• 3. kompania dowódca ppor. cz. woj. Wacław Łukasik „Groźny”,
  • pluton 144, dowódca st. sierż. Jan Sołtysiak „"Jotes”,
  • pluton 145, dowódca ppor. NN „Murzynek”,
  • pluton 152, dowódca sierż. Przemysław Lebensztain „Lubicz”,
  • pluton 187, dowódca ppor. Zdzisław NN „Sobol”,
  • pluton 195, dowódca ppor. Józef Gustaw Margasiński „Kos”,
• 4. kompania dowódca por. Edmund Madeński „Kłos”,
  • 1 pluton (341), dowódca ppor. Kazimierz Czarkowski „Luty”,
  • 2 pluton (351), dowódca ppor. Leon Bąkowski „Bąk Leon”,
  • 3 pluton, dowódca ppor. Władysław Koczwarski „Władek”,
  • 4 pluton, dowódca ppor. Roman Giejsztowt „Barski”,
• 2. Harcerska Bateria Artylerii Przeciwlotniczej „Żbik”, dowódca ppor. Zdzisław Szczepański „Żuk”,
  • 1 pluton, dowódca kpr. pchor. Stanisław Gromulski „Ruskin”,
  • 2 pluton, dowódca kpr. pchor. Piotr Osiński „Piotr Kaczanowski”,
  • 3 pluton, dowódca kpr. pchor. Andrzej Rażniewski „Krzycki”.

Fakt, że w wyniku aresztowań dokonanych przez gestapo w czerwcu 1944 r. w IV Zgrupowaniu, część planów operacyjno-taktycznych wraz z planem rozmieszczenia jednostek powstańczych do uderzenia, jak również uzbrojenia, spowodował częściową zmianę i zmniejszenie zadań stojących przed zgrupowaniem.

Z 2347 oficerów, podoficerów i szeregowców będących w zgrupowaniu w punktach koncentracji zgłosiło się tylko 1197 żołnierzy. Reszta oddziałów dołączyła do innych zgrupowań i walczyła w nich do zakończenia powstania, tak było np. z dwiema kompaniami Wojskowej Służby Ochrony Powstania i jedną kompanią liniową.

Teren walk zgrupowania „Gurt” w Śródmieściu-Północ obejmował ulice: Marszałkowska, Aleje Jerozolimskie, Żelazna, Twarda, plac Grzybowski, Bagno, Świętokrzyska do Marszałkowskiej.

Już 1 sierpnia, w dwie godziny po rozpoczęciu walk, spalono budynek poczty, budynek warsztatów samochodowych i prowizoryczny wojskowy dworzec kolejowy wraz z barakami przy Dworcu Głównym. 2 sierpnia zdobyto Hotel "Astoria" i budynek Urzędu Probierczego, zlikwidowano i oczyszczono z oddziałów niemieckich rejon zamknięty ulicami: Marszałkowską, Chmielną, Wielką i Złotą. W dalszych walkach zdobyto warsztaty PKP przy ul. Chmielnej.

5 sierpnia zdobyto na kilka godzin wykop kolejowy od Dworca Głównego do ul. Żelaznej i zaatakowano niemiecki pociąg pancerny, który został zmuszony do wycofania się. Zdobyto w tej akcji wiele broni i amunicji, w tym również broń maszynową.

Oddziały zgrupowania „Gurt” prowadziły walki też na innych terenach, współdziałając w zdobywaniu PASTy na ul. Zielnej, Zakładów Haberbuscha, Plutona, koszar granatowej policji na ul. Ciepłej 13, Zakładów Hartwiga przy ul. Towarowej, Hali Mirowskiej i budynku restauracji "Żywiec", który, podobnie jak Hotel "Astoria", wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. W trzeciej dekadzie sierpnia oddział specjalny wyłoniony ze zgrupowania przeciął na krótki okres odwrót wojsk niemieckich na odcinku ul. Żelazna, Towarowa, od Grzybowskiej do Leszna. Brano również udział w ataku na Halę Mirowską.

W celu wyparcia oddziałów "Gurta" z zajmowanych pozycji nieprzyjaciel przypuszczał systematyczne ataki przy zmasowanym ogniu artyleryjskim, broni pancernej, maszynowej i lotnictwa. Kilka punktów powstańczego oporu w krwawych walkach przechodziło wielokrotnie z rąk do rąk. Utrzymanie odcinka przez oddziały "Gurta" miało ważne znaczenie, gdyż uniemożliwiło połączenie się niemieckich oddziałów z Ogrodu Saskiego z oddziałami w al. Jerozolimskich.

Odznaka Zgrupowania "Gurt"

Autorem zamieszczonych poniżej trzech zdjęć jest żołnierz zgrupowania "Gurt" kpr. pchor. Piotr Bianek ps. "Tony". Zdjęcia skopiowano z portalu Stowarzyszenia Pamięci Powstania Warszawskiego 1944 -> http://www.sppw1944.org/index.html?http://www.sppw1944.org/relacje/galeria_gurt.html - pod tym adresem znajduje się kilkadziesiąt zdjęć.


Od lewej: sierż, pchor. (potem por.) "Ryszard" Henryk Banert. NN, st. sierż. "Fred" Alfred Brenneisen, NN, łączniczka "Wika" Zbigniewa Marszałek-Ścibor-Marchocka, ostatni plut. pchor. "Korwin" Tadeusz Dziekoński


od lewej NN, kpt. "Kot" Henryk Kocimski, kpt. "Jednorożec" Stanisław Tomaszewski, kpt. "Gurt" Kazimierz Czapla, por. "Dworski" Leonard Bukłowski, por. "Poraj" Henryk Gruszczyński, mjr "Jawor" Jan Skrzeczkowski


Pogrzeb kpr. pchor. "Romana" Jerzego Graczyka, drugi z prawej kpr. "Matros" Walenty Kaczmarczyk z 153 plut. 1 komp.


Sztandar powstał w 1987 r. ze składek środowiska b. żołnierzy Zgrupowania "Gurt". Zaprojektował go artysta grafik Janusz Królikowski ps. "Zawadzki" b. żołnierz Zgrupowania.Sztandar poświęcony został 4 kwietnia 1987 r. w kościele Wszystkich Świętych przy pl. Grzybowskim w Warszawie przez ks. biskupa Stanisława Kędziora.