Home Army Battalion “Gustaw”

Home Army Battalion “Gustaw” The battalion’s core came from the National Military Organisation. In November 1942, this organization was incorporated into the Home Army as the “Stolica” Group. The Group consisted of four battalions including ”Gustaw”, which was assigned to the City Centre District and commanded by Captain Ludwik Gawrych codename “Gustaw”.

On the eve of the Rising, the battalion consisted of four companies but in the course of the Rising it was expanded by additional four companies and a special unit “Juliusz”.

The battalion fought as part of District I in the Old Town. Two of its companies (“Grażyna” and “Genowefa”) were cut off in the City Centre North and formed “Harnaś” Battalion. On 7 August, “Gustaw” Battalion was incorporated into Group North. On 13 August, 67 soldiers from two of its companies died in an explosion of Sdkfz301 Borgward IV explosive carrier, a German remote-controlled demolition vehicle, which was captured by insurgents. Following the battalion’s withdrawal from the Old Town, it joined forces with “Harnaś” Battalion and fought in the sector of Mazowiecka, Świętokrzyska, Napoleon Square, and Górskiego Streets. On 6 September, the battalion’s surviving units were combined into a single company which was incorporated into “Bartkiewicz” Group.

Total losses of both battalions – “Gustaw” and “Harnaś” – reached more than 300 killed in action.

Środowisko batalionu wywodzi się z organizującej się od Pażdziernika 1939 r. konspiracji niepodległościowej, której członkami byli przede wszystkim przedwojenni, młodzieżowi działacze Stronnictwa Narodowego.

W miarę kształtowania się i rozwoju Polskiego Państwa Podziemnego, w konspiracji politycznej wyodrębniła się organizacja wojskowa pod nazwą Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW). W listopadzie 1942r weszła ona w ramach akcji scaleniowej, w skład Armii Krajowej. Okręg Warszawski NOW, jako zgrupowanie "Stolica" wszedł w skład Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej.

Podobnie jak cała Armia Krajowa jednostki NOW "Stolica" przygotowywały się do zamierzonego w końcowej fazie wojny Powstania Powszechnego i do odtwarzania na terenie kraju Polskich Sił Zbrojnych. Cele te określały kierunek szkolenia, zakładający, że żołnierze AK - jako przyszła kadra dowódcza - winni wszyscy otrzymywać przeszkolenia podoficerskie i oficerskie.

W praktyce wyglądało to tak, że po zwerbowaniu i po przejściu tzw. szkolenia organizacyjnego (technika konspiracji, zagadnienia ideologiczne) i zaprzysiężeniu, żołnierze byli przydzielani do jednostki szkolnej, w której przechodzili szkolenie zasadnicze i podoficerskie (głównie teoretyczne). Po szkole podoficerskiej absolwenci otrzymywali przydział do jednostki liniowej, a niektórzy ponadto na przeszkolenie oficerskie.

Kobiety po zwerbowani, przejsciu szkolenia organizacyjnego i zaprzysięzeniu, kierowane były na szkolenie sanitarne a nastepnie na inne różne szkolenia: podstawowe wojskowe, przygotowanie do pracy w indenturze, słuzbach pomocniczych i łączności.

Po zaprzysiężeniu wielu członków NOW bylo równolegle kierowanych do takich prac jak: drukowanie i kolportaż gazet konspiracyjnych, intendentura (np. przygotowywanie i dostarczanie paczek na Pawiak) zdobywanie broni, wywiad itp.

W skład zgrupowanie "Stolica" (pod koniec okupacji) obok batalionu szkolnego wchodziły czteru bataliony szkieletowe: "Antoni", "Dominik", "Gustaw" oraz praski "Karol". Kryptonimami batalionów były imiona męskie, kompanie oznaczono imionami żeńskimi zaczynającymi się na tą samą literę co nazwa baonów.

W okresie przedpowstaniowym batalion szkolny zakończył działalność a jego ostatni absolwenci wraz z kadrą i pododziałami rozwiązanego batalion "Dominik", zasili pozostałe trzy bataliony. Batalion kadrowy "Antoni" wszedł w skład oddziałów bezpośrednio podporządkowanych Okręgowi Warszawskiemu AK. Batalion "Gustaw" przydzielony został do Obwodu "Śródmieście", a "Karol" do Obwodu "Praga".

Źródło

W przededniu powstania skład batalionu przedstawiał się następująco:

• Dowódca batalionu - kpt. sł. st. piech. Ludwik Gawrych "Gustaw";
• 1 Kompania "Grażyna" - dowódca ppor. rez. piech. Marian Eustachy Krawczyk "Harnaś";
  Pluton 1119 - dowódca ppor. cz. woj. Marian Gałęzowski "Marian";
  Pluton 1120 - dowódca plut. pchor. Zbigniew Siciński "Kazimierz";
  Pluton 1121 - dowódca plut. pchor. Bolesław Koucki "Kocio";
• 2 Kompania "Genowefa" - dowódca por. rez. piech. inż Mieczysław Józef Ciopa "Marabut";
  Pluton 1122 - dowódca ppor. rez. art. Seweryn Krzyżanowski "Biskup";
  Pluton 1123 - dowódca ppor. rez. piech. Bolesław Kostecki "Marcin";
  Pluton 1124 - dowódca st. sierż. Marian Berdycki "Turek";
• 3 Kompania "Gertruda" - dowódca por. rez. Jan Hermanowski "Włodzimierz";
  Pluton 1125 - dowódca ppor. rez. art. Stanisław Wysocki "Ryszard";
  Pluton 1126 - dowódca plut. Zygmunt Stępień "Dziarski";
  Pluton 1127 - dowódca plut. Wincenty Otton Pawelski "Kroś";
• 4 Kompania "Harcerska" - dowódca ppor. rez. piech. Wojciech Pszczółkowski "Kostka";
  Pluton I - dowódca plut. pchor. Zbigniew Fallenbuhl"Wilanowski";
  Pluton II - dowódca plut. pchor. Janusz Gładych "Bemol";
  Pluton III - dowódca plut. pchor. Tadeusz Iłłakowicz "Krakowski".
  
  

W trakcie powstania w skład batalionu wchodziły:

• Kompania "Anna" (dow. ppor. Andrzej Sanecki "Andrzej" (poległ 24 sierpnia), por. Jerzy Lewenty "Jerzy" (ranny 27 sierpnia), ppor./por. Wojciech Sarnecki "Wojtek" (do 7 września), por. Jerzy Lewenty "Jerzy" (po 7 września);
• Kompania "Aniela" - dowódca kpt. Włodzimierz Stetkiewicz ps. "Włodek";
• Kompania "Gertruda" - dowódca por. Jan Hermanowski Włodzimierz" (ranny 13 sierpnia). Kompania została rozwiązana 14 sierpnia.
• Kompania "Harcerska" - dowódca ppor/por. Wojciech Pszczółkowski "Kostka";
• Oddział Specjalny "Juliusz" - dowódca por. Zygfryd Maria Urbanyi Juliusz" (poległ 9 sierpnia); ppor. NN "Ryś" (od 13 sierpnia z Batalionu "Pięść" - zaginął 21 sierpnia), ppor Edward Jamnicki "Edward Mirecki", "Książę", ppor. Wesołowski Mirosław "Ira" (poległ 31 sierpnia), pchr./ppor. Salwa Ignacy "Olek".

Batalion walczył w I Obwodzie na Starym Mieście (południowo-wschodni odcinek obrony). Część batalionu została odcięta w Śródmieściu Północnym (kompania "Grażyna" i kompania "Genowefa") tworząc Batalion "Harnaś". Pozostałe kompanie (kompanie "Gertruda" i kompania "Harcerska"), zostały uzupełnione kompaniami z rozwiązanego Batalionu "Antoni" i Oddziałem Specjalnym "Juliusz".

7 sierpnia batalion wszedł do Grupy Północ. 13 sierpnia w wyniku eksplozji czołgu pułapki, zginęło 67 (zaś 13 rannych zmarło w wyniku ran) żołnierzy kompanii "Gertruda" i "Harcerska".

Po 3 września, po wycofaniu ze Starego Miasta, połączył siły z batalionem Harnaś (dowództwo nad tym zgrupowaniem objął Ludwik Gawrych po śmierci kpt. Mariana Krawczyka). Razem rozpoczęły obronę: ul. Mazowiecka – Świętokrzyska – plac Napoleona – ul. Górskiego. 6 września z dotychczasowych oddziałów utworzono jedną kompanię zbiorczą i włączono ją do Zgrupowania "Bartkiewicz".

Batalion „Gustaw” poniósł największe straty 13 sierpnia, podczas eksplozji na ul. Kilińskiego zdobytego przez powstańców nosiciela ładunków ładunków wybuchowych Sdkfz301 Borgward IV, przeznaczonego do niszczenia umocnień. Śmierć poniosło wówczas co najmniej sześćdziesięciu siedmiu żołnierzy „Gustawa”.

Wspólne siły oddziałów AK/NOW: "Antoni" – "Gustaw" – "Harnaś" wynosiły ok. 750 żołnierzy.

Szacuje się, że liczba poległych i zaginionych w powstaniu to ok. 400 osób.