Obwód Sochaczew

Sochaczew
Tablica upamiętniająca żołnierzy AK z Ziemi Sochaczewskiej, wewnątrz kościoła pw. Matki Bożej Różańcowej w parafii św. Wawrzyńca w Sochaczewie. Została wmurowana 11 listopada 1999 roku dzięki staraniom wspólnoty parafialnej i sochaczewskich żołnierzy AK
http://sochaczew.pl/home/www/1608?title=Miejsca-pamieci&filterId=3&tabId=58&sochaczew
Napis na tablicy:
PAMIĘCI ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ I POLSKI PODZIEMNEJ SYNÓW I CÓREK ZIEMI SOCHACZEWSKIEJ KTÓRZY ODDALI SWE ŻYCIE W POWSTANIU WARSZAWSKIM PODCZAS OKUPACJI W CZASIE TERRORU KOMUNISTYCZNEGO ORAZ – TYCH, KTÓRZY PRZEŻYWSZY CZAS WALKI AŻ DO ŚMIERCI OKAZALI SIĘ WIERNI SŁOWOM BÓG HONOR OJCZYZNA KOLEDZY Z AK OBWÓD „SKOWRONEK” DUCHOWIEŃSTWO I WIERNI MIASTA SOCHACZEWA 1.IX.1939 r. – 11.XI.1999 r.

Obwód Sochaczew AK kryptonim „Skowronek” operował na terenie powiatu Sochaczew. Obwód wchodził w skład Inspektoratu Sochaczew Podokręgu Zachodniego „Hallerowo” Obszaru Warszawskiego AK.

Komenda Obwodu

  • Komendant:
    • kpt. Eugeniusz Mieszkowski „Wiktor” (występował pod nazwiskiem Stanisław Jasiński „Maria”) – od lutego 1940 do grudnia 1941 roku, przeniesiony następnie do obwodu Ostrów Mazowiecka;
    • kpt./mjr Władysław Starzyk „Korcz”, „Korwin”, „Orski” – od stycznia 1942 do 17 stycznia 1945 roku;
    • por. Feliks Binkiewicz „Konar”, „Józef” – od sierpnia do września 1944 roku p.o. komendanta, w zastępstwie nieobecnego dowódcy obwodu, był także likwidatorem obwodu w styczniu 1945 roku.
  • I zastępca:
    • por. łączn. Stefan Jodłowski „Grabowski”, „Klon” – od IV kwartału 1939 do maja 1940 roku;
    • por./kpt. Wilhelm Kosiński „Mścisław” – od 1942 do 17 stycznia 1945 roku.
  • II zastępca:
    • kpt./mjr Lucjan Zieliński „Wojciech” – od IV kwartału 1939 do czerwca 1941 roku.
  • Adiutant:
    • ppor. Jan Gronecki „Nawrot” – od 1941 do 1943 roku;
    • ppor. mgr Maksymilian Kłatt (później Klatkowski) „Broniewicz” – od 1943 do 17 stycznia 1945 roku.

Organizacja Obwodu

W ramach obwodu funkcjonowało 5 rejonów terytorialnych:
  • Rejon I (Sochaczew, przejściowo Iłów) – komendanci: por. Bronisław Misiak „Rybacki”, „Kujawiak”, pchor. Józef Nowakowski „Noski”, ppor. Tadeusz Dudziński „Zawieja”, ppor. Jan Tomczyk „Tombola”, por. Jerzy Dyakowski „Irys”;
  • Rejon II (gmina Tułowice, przez pewien czas gmina Kampinos) – komendant ppor. Jan Gronecki „Nawrot”;
  • Rejon III (gmina Szymanów, gmina Kampinos) – komendanci: ppor. Zygmunt Rowiński „Rączka”, od 1941 roku ppor. Józef Jodłowski „Sztygar”, „Mazur”;
  • Rejon IV (gmina Kozłów Biskupi, gmina Rybno) – komendant Zygmunt Pruski „Pietrek”, od 1940 roku ppor. Eugeniusz Kacprzak „Kowalik” (w 1942 przeszedł do Batalionów Chłopskich), od 1942 roku kpt. Leon Dobrzyński „Ryszard”;
  • Rejon V (miejscowości znajdujące się na terenie wcielonym do Rzeszy w rejencji ciechanowskiej, gmina Młodzieszyn, Iłów) – komendanci por. Jan Żur „Bogdan” (zginął 1 maja 1943 roku), ppor. Tadeusz Dudziński „Zawieja”.
II i III batalion z Obwodu Sochaczew miały wejść w skład odtwarzanego 10. Pułku Piechoty AK z 26. Dywizji Piechoty AK.

Akcje sabotażowo-dywersyjne i likwidacyjne

  • 12 marca 1943 roku patrol Kedywu zastrzelił w Sochaczewie konfidenta Gestapo i jednocześnie szantażystę J.K.
  • 25 maja 1943 roku wykonano wyrok WSS z 19 kwietnia, likwidując mieszkańca Sochaczewa – W.S.
  • 26 maja 1943 roku w Sochaczewie zastrzelono Hermanna Vorbichlera, p.o. zastępcy Kreislandwirta. Akcję przeprowadził pchor. Stanisław Janicki „Kordon” na klatce schodowej domu przy ul. Reymonta, w którym mieszkał Niemiec.
  • W maju 1943 roku został zastrzelony w majątku Trojanów (w obwodzie sochaczewskim) folksdojcz Roman Olenderek, wyjątkowy sadysta. Wyrok wykonał Jan Wyglądowski „Majk” w chwili, gdy Olenderek katował kilku robotników polskich.
  • 6 lipca 1943 roku we wsi Brzozów Nowy zastrzelono donosicielkę żandarmerii – S.Z.
  • 6 sierpnia 1943 roku w Sochaczewie, w domu przy ul. Nadrzecznej 7, zastrzelono st. sierż. policji granatowej Stanisława Ordona, który współpracował z niemiecką żandarmerią. Ordon brał udział w rozstrzeliwaniu Polaków i w przygotowywaniu list osób wytypowanych do aresztowania. Wyrok wykonał zespół w składzie pchor. Stanisław Janicki „Kordon” (wykonawca), pchor. Zygmunt Makarewicz „Kmicic” (ubezpieczenie) i Witold Wieczfiński „Jeleń” (ubezpieczenie).
  • W nocy z 20 na 21 sierpnia 1943 roku oddział partyzancki Kedywu Obwodu Sochaczew, dowodzony przez ppor. Wilhelma Kosińskiego „Mścisława”, w sile 60 żołnierzy, dokonał w ramach akcji „Taśma” uderzenia na strażnicę Grenzschutzu w Młodzieszynie. W strażnicy tej mieściły się posterunki straży granicznej oraz żandarmerii – oba w osobnych budynkach, a także dom komendanta miejscowej żandarmerii – Dehringa, skazanego wyrokiem WSS na karę śmierci. Podczas walki zginął Dehring i jego rodzina, życie straciło także 2 celników, a 1 został ciężko ranny. Sporą część dokumentów kancelarii zniszczono, pozostałe natomiast zabrano. Nie udało się opanować całej strażnicy. Po 15 minutach walki akcję musiano przerwać. Po oddaleniu się nad Bzurę oddział został tymczasowo rozwiązany. Napad na posterunek żandarmerii i Grenzschutzu w Młodzieszynie oraz śmierć znanego polakożercy odbiły się szerokim echem w okolicy, zarówno wśród Polaków jak i wśród Niemców.
  • 16 września 1943 roku, na podstawie wyroku WSS z 11 lutego, zastrzelono Marktleitera w gminie Kozłów Biskupi (Obwód Sochaczew), Polaka R.J.
  • 14 marca 1944 roku zastrzelono prewencyjnie kobietę – A.U.
  • 13 maja 1944 roku przeprowadzono nieudaną akcję likwidacji kasjera biletowego na stacji kolejowej Szymanów – Zdzisława Rafalskiego, który był bardzo groźnym agentem Gestapo na powiat sochaczewski i sprawcą wielu aresztowań. Patrol Kedywu, który miał wykonać akcję, został przez Rafalskiego wcześnie dostrzeżony. Zawiadomiona przez zdrajcę żandarmeria z Sochaczewa przybyła wkrótce na miejsce. W wyniku strzelaniny zginęło 2 żołnierzy AK, trzeci otoczony przez Niemców wysadził się granatem.16 maja 1944 roku podjęto kolejną próbę likwidacji Rafalskiego w jego mieszkaniu, znajdującym się w budynku stacyjnym. Akcja i tym razem nie powiodła się, bowiem Rafalskiemu udało się zbiec z domu. Podczas ucieczki został jedynie ranny. Po kilku tygodniach wykurował się i powrócił do Szymanowa. Pomimo zagrożenia postanowiono przeprowadzić zamach po raz trzeci. Akcję postanowiono wykonać w domu renegata, który na widok żołnierzy AK zasłonił się własnym dzieckiem. Mimo otrzymania 7 postrzałów i tym razem Rafalski wyszedł cało, aby po kilku miesiącach znowu pojawić się na krótko w Szymanowie. Po kolejnych kilku tygodniach ślad po nim zaginął. Rafalski widziany był po wojnie w Warszawie, w mundurze kapitana Milicji Obywatelskiej. Po zdemaskowaniu zdrajcy postawiono go przed sądem, który skazał go na karę śmierci. Nie wiadomo, czy wyrok wykonano.
  • 25 maja 1944 roku oddział bojowy Obwodu Sochaczew, dowodzony przez por. Tadeusza Dudzińskiego „Zawieję”, przeprowadził akcję skierowaną przeciwko niemieckiej straży granicznej w rejonie wsi Sarnów. W wyniku walki ogniowej Niemcy stracili 5 zabitych. Straty Polaków: 3 zabitych i 1 ciężko ranny.
  • Od połowy 1943 roku działał oddział partyzancki dowodzony przez por./kpt. Wilhelma Kosińskiego „Mścisława” – zastępcę komendanta obwodu oraz komendanta lokalnego Kedywu. Oddział został utworzony z zagrożonych aresztowaniem żołnierzy konspiracji. Został 4 kwietnia 1944 roku zaatakowany we wsi Bronisławy przez przeważające oddziały niemieckie. Stało się to podczas nieobecności dowódcy, którego w tym czasie zastępował sierż. pchor. Tadeusz Turczyński „Lech”. Siły wroga liczyły ok. 500 ludzi. W wyniku zażartej walki zginęło 20 partyzantów, 4 wzięto do niewoli. W kolejnych dniach 2 z nich rozstrzelano na Pawiaku, zaś 2 zbiegło z posterunku Schutzpolizei w Chodakowie.

Akcja „Burza”

Oddziały okręgu skoncentrowały się w nocy z 3 na 4 sierpnia 1944 roku. Zadaniem dowództwa obwodu było: zewidencjonowanie oddziałów i formowanie z nich zwartych jednostek do walki w Warszawie, zapewnienie bezpieczeństwa opanowanego terenu, zorganizowanie opieki sanitarnej i zaopatrzenia w żywność oraz przygotowanie terenu do przyjmowania zrzutów.
10 sierpnia do Puszczy Kampinoskiej dotarła kompania zorganizowana przez kpt. „Mścisława” (120 żołnierzy). 15 sierpnia wyruszyła w kierunku Powązek, ale nad ranem powróciła do puszczy. W ramach nowej koncentracji z Obwodów Błonie i Sochaczew sformowano Batalion Ziemi Sochaczewskiej pod dowództwem kpt. Władysława Starzyka „Korwina”. Batalion liczył 481 żołnierzy, w tym 30 oficerów.
Z batalionu wydzielono kompanię pod dowództwem ppor. Józefa Jodłowskiego „Mazura” w sile 6 oficerów i 96 szeregowców. Kompania w składzie batalionu dowodzonego przez kpt. „Mścisława” wzięła udział w ataku w nocy z 21 na 22 sierpnia na Dworzec Gdański. Poniosła bardzo duże straty. Kilkanaście razy ranny kpt. „Mścisław” i jeden z szeregowców następnego dnia dotarli do puszczy.
Od 30 sierpnia do 2 września batalion brał udział w walkach obronnych pod Pociechą, 12 i 13 września walczył pod Truskawiem. 27 września stoczył bój we wsi Truskawka.
Po odprawie, wieczorem 27 września, komenda Podokręgu Zachodniego podjęła decyzję o przejściu uzbrojonych oddziałów w Góry Świętokrzyskie – bez udziału batalionu mjr. „Korwina”. „Korwin” zdecydował wtedy o demobilizacji batalionu i przejściu do konspiracji. Część żołnierzy batalionu opowiedziała się jednak za dalszą walką i weszła w skład oddziałów Grupy „Kampinos”.
Po wkroczeniu oddziałów radzieckich doszło do aresztowań i wywiezienia kilkunastu żołnierzy AK przez NKWD.

Władysław Starzyk

Kpt./mjr Władysław Starzyk „Orski”, „Korcz”, „Korwin” (ur. 26 czerwca 1904, zm. 4 stycznia 1960).
Przed II wojną światową był zawodowym oficerem. Podczas kampanii wrześniowej stanął na czele 5. kompanii w rezerwowym 114. Pułku Piechoty ze składu 41. Dywizji Piechoty, wziął udział w walkach od Różana aż do Tomaszowa Lubelskiego. Oddział kapitana Starzyka złożył broń dopiero 28 września 1939 roku.
Po zakończeniu kampanii wrześniowej, po krótkim pobycie w niewoli, uciekł z transportu do obozu i już na przełomie 1939 i 1940 roku włączył się w tworzenie struktur Służby Zwycięstwu Polski w Krakowie.
W okresie styczeń 1942 – 17 stycznia 1945 roku był komendantem Obwodu Sochaczew Armii Krajowej.
Podczas Powstania Warszawskiego dowodził batalionem sochaczewskim, działającym w ramach Zgrupowaniu AK „Kampinos”. Pod jego dowództwem znalazło się blisko 500 żołnierzy z oddziałów obwodu sochaczewskiego, błońskiego, grodziskiego. Batalion sochaczewski w okresie od 10 sierpnia do 27 września 1944 roku wziął udział we wszystkich działaniach Zgrupowania AK „Kampinos”. 27 września zgrupowanie zakończyło swe boje w tym rejonie, rozdzielając swe siły, z których znaczna część wymaszerowała w kierunku Gór Świętokrzyskich. W tych warunkach, po odprawie z dowódcą zgrupowania mjr. Alfonsem Kotowskim „Okoniem”, mjr „Korwin” rozwiązał 28 września 1944 roku batalion sochaczewski, nakazując jego żołnierzom ponowne przejście do konspiracji.
Po walkach w puszczy wrócił na czele swych żołnierzy do Sochaczewa i działał w konspiracji do rozkazu o rozwiązaniu Armii Krajowej w styczniu 1945 roku.
Po wkroczeniu Sowietów do Sochaczewa już 18 stycznia 1945 roku oddziały NKWD rozpoczęły poszukiwania komendanta obwodu. Aresztowano też blisko 100-osobową grupę byłych akowców. Władysław Starzyk ukrywał się przez kilka miesięcy w jednym z domów przy cegielni w Boryszewie. Wiosną 1945 roku wyjechał do Bydgoszczy, gdzie mieszkał pod nazwiskiem Władysław Żwirski, tam też najprawdopodobniej 14 listopada 1945 roku ujawnił się wobec Komisji Weryfikacyjnej Oficerów przy Departamencie Personalnym WP. Pracował w Wojewódzkim Urzędzie Ziemskim. Następnie przeniósł się do Wrocławia, gdzie od 1947 do 1951 roku prowadził sklep, zaś w latach 1951–1960 pracował jako księgowy w placówkach edukacyjnych.
Załamany ciągłą inwigilacją UB, wezwaniami i wizytami w miejscu pracy, popełnił samobójstwo w styczniu 1960 roku.

Zdjęcia

Sochaczew
Kpt./mjr Władysław Starzyk „Orski”, „Korcz”, „Korwin”

Sochaczew
Por./kpt. Wilhelm Kosiński „Mścisław”

Sochaczew
Sierż. pchor. Tadeusz Turczyński „Lech”

Sochaczew
Pomnik w Bronisławach

Sochaczew
Groby zamordowanych w Bronisławach
https://e-sochaczew.pl/n/bronislawy821744/41685

Sochaczew
Żołnierze batalionu sochaczewskiego mjr. Władysława Starzyka „Korwina” Grupy „Kampinos” AK

Sochaczew
Tablica na murze kościoła w Wierszach, upamiętniająca żołnierzy batalionu sochaczewskiego walczących w szeregach Grupy „Kampinos”

Piśmiennictwo

  1. Jan Gozdawa-Gołębiewski, Obszar Warszawski Armii Krajowej, Lublin 1992.
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Obw%C3%B3d_Sochaczew_Armii_Krajowej
  3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Podokr%C4%99g_Zachodni_Armii_Krajowej
  4. http://echopowiatu.pl/powiat-sochaczewski/rybno/patrzac-smierci-w-oczy/
  5. https://www.facebook.com/MuzeumZiemiSochaczewskiejIPolaBitwyNadBzura/photos/gm.857445497669979/878870598834605/
  6. https://www.facebook.com/events/623958427674708
  7. http://gosc.pl/doc/1951052.Rekonstruktorzy-pamieci
  8. https://www.rybno.waw.pl/bronislawy.php
  9. http://www.muzeumsochaczew.pl/aktualnosci/korwin-i-mscislaw-bohaterowie-zapomniani/
  10. http://www.dws-xip.pl/PW/formacje/pw2022a.html
  11. http://www.muzeumsochaczew.pl/aktualnosci/korwin-i-mscislaw-bohaterowie-zapomniani/
  12. Henryk Zaczkowski, Stanisław Janicki, Armia Krajowa na Ziemi Sochaczewskiej, Sochaczew 1991.

Pytania testowe