Pomnik dla uczczenia pamięci 58 żołnierzy VII Rejonu AK „Jaworzyn” poległych i zamęczonych w całym okresie zmagań z okupantami, Ołtarzew, Cmentarz Wojenny
Pomnik został odsłonięty 18 maja 1997 roku, powstał z inicjatywy członków Koła nr 7 ŚZŻAK w Ożarowie Mazowieckim.
Rejon VII Ożarów przystąpił do konspiracji w listopadzie 1939 roku z inicjatywy ówczesnego komendanta Ochotniczych Straży Pożarnych powiatu warszawskiego kpt. poż. Tadeusza Ozdobińskiego.
Obszar działania VII Rejonu AK „Jaworzyn”
Pierwsza grupa konspiracyjna wywodziła się więc z miejscowej straży ogniowej. Jej dowódcą był st. sierż. rez. Eugeniusz Kwiatkowski „Wilk”, a jednym ze współzałożycieli prezes straży Zygmunt Holewiński „Ostoja”. Związani początkowo ze Związkiem Obrony Rzeczpospolitej, od lutego podporządkowali się Związkowi Walki Zbrojnej.
Na terenie Włoch i Szczęśliwic komenda rejonu oparła się na straży pożarnej z Włoch z naczelnikiem Bogumiłem Wichrowskim i jego zastępcą Tadeuszem Osińskim jako organizatorami. W drugiej połowie 1942 roku utworzono 4. kompanię VII Rejonu.
Marian Bródka-Kęsicki „Grzegorz”
Edmund Grunwald „Jarema”
Rejon VII „Jelsk–Jaworzyn”
Pomnik dla uczczenia pamięci 58 żołnierzy VII Rejonu AK „Jaworzyn” poległych i zamęczonych w całym okresie zmagań z okupantami, Ołtarzew, Cmentarz Wojenny
Pomnik został odsłonięty 18 maja 1997 roku, powstał z inicjatywy członków Koła nr 7 ŚZŻAK w Ożarowie Mazowieckim.
Rejon VII Ożarów przystąpił do konspiracji w listopadzie 1939 roku z inicjatywy ówczesnego komendanta Ochotniczych Straży Pożarnych powiatu warszawskiego kpt. poż. Tadeusza Ozdobińskiego.
Obszar działania VII Rejonu AK „Jaworzyn”
Pierwsza grupa konspiracyjna wywodziła się więc z miejscowej straży ogniowej. Jej dowódcą był st. sierż. rez. Eugeniusz Kwiatkowski „Wilk”, a jednym ze współzałożycieli prezes straży Zygmunt Holewiński „Ostoja”. Związani początkowo ze Związkiem Obrony Rzeczpospolitej, od lutego podporządkowali się Związkowi Walki Zbrojnej.
Na terenie Włoch i Szczęśliwic komenda rejonu oparła się na straży pożarnej z Włoch z naczelnikiem Bogumiłem Wichrowskim i jego zastępcą Tadeuszem Osińskim jako organizatorami. W drugiej połowie 1942 roku utworzono 4. kompanię VII Rejonu.
Dowódcy
- st. sierż. rez. Eugeniusz Kwiatkowski „Wilk” – od początku 1940 roku;
- kpt Jan Konopka „Szymon” – od połowy 1940 roku;
- kpt. Marian Bródka-Kęsicki „Grzegorz” – od wiosny 1942 roku p.o. dowódcy;
- kpt. Edmund Grunwald „Jarema” – od sierpnia 1942 roku.
Działalność dywersyjno-bojowa
Oddział specjalny Rejonu VII utworzony został prawdopodobnie na początku 1943 roku. Od maja do lipca tego roku przeprowadził kilka udanych akcji, później jego działalność z nieznanych powodów zanikła.
Jesienią 1943 roku do rejonu przydzielony został ppor. Jerzy Dudziec „Puchała”, który objął stanowisko oficera broni rejonu oraz dowódcy Oddziału Dywersji Bojowej „Jaworzyn”. Oddział był tworzony na nowo. Werbowano do niego ochotników, po zaopiniowaniu kandydatów przez dowódców plutonów i kompanii. Na początku żołnierze przeszli wszechstronne szkolenie, później – od marca 1944 roku – rozpoczęto właściwą działalność dywersyjno-bojową.
Oddział Dywersji Bojowej „Jaworzyn” składał się z 3 drużyn, razem 31 ludzi. Dowódcą był ppor. Jerzy Dudziec „Puchała”, zastępcą przybyły z nim razem z I Rejonu pchor. Andrzej Paszkowski „Dzik”, „Kord”.
Pierwsze dwie drużyny miały po dwie sekcje, ostatnia jedną. Dopiero przed wybuchem powstania trzecia drużyna osiągnęła właściwy stan osobowy i tym samym pluton osiągnął liczbę ok. 40 żołnierzy. Dowódcami poszczególnych drużyn byli: st. strz. pchor. Grzegorz Mizerski „Tworzymir”, pchor. Bogusław Grabowski „Pilot”, plut. NN „Maks”.
Oddział Dywersji Bojowej VII Rejonu przeprowadził akcje niszczenia akt w zarządach gmin Ożarów i Blizne, Zarządzie Miejskim we Włochach, wykonał kilka wyroków śmierci na konfidentach Gestapo, kilkakrotnie osłaniał pracujące radiostacje, brał udział w próbie likwidacji posterunku Schutzpolizei w Zaborowie. Po wybuchu powstania żołnierze tego oddziału przeszli do Kampinosu. Wzięli udział w walkach na Żoliborzu. Po wycofaniu się do Kampinosu weszli w skład kompanii „Zemsta”.
Jesienią 1943 roku do rejonu przydzielony został ppor. Jerzy Dudziec „Puchała”, który objął stanowisko oficera broni rejonu oraz dowódcy Oddziału Dywersji Bojowej „Jaworzyn”. Oddział był tworzony na nowo. Werbowano do niego ochotników, po zaopiniowaniu kandydatów przez dowódców plutonów i kompanii. Na początku żołnierze przeszli wszechstronne szkolenie, później – od marca 1944 roku – rozpoczęto właściwą działalność dywersyjno-bojową.
Oddział Dywersji Bojowej „Jaworzyn” składał się z 3 drużyn, razem 31 ludzi. Dowódcą był ppor. Jerzy Dudziec „Puchała”, zastępcą przybyły z nim razem z I Rejonu pchor. Andrzej Paszkowski „Dzik”, „Kord”.
Pierwsze dwie drużyny miały po dwie sekcje, ostatnia jedną. Dopiero przed wybuchem powstania trzecia drużyna osiągnęła właściwy stan osobowy i tym samym pluton osiągnął liczbę ok. 40 żołnierzy. Dowódcami poszczególnych drużyn byli: st. strz. pchor. Grzegorz Mizerski „Tworzymir”, pchor. Bogusław Grabowski „Pilot”, plut. NN „Maks”.
Oddział Dywersji Bojowej VII Rejonu przeprowadził akcje niszczenia akt w zarządach gmin Ożarów i Blizne, Zarządzie Miejskim we Włochach, wykonał kilka wyroków śmierci na konfidentach Gestapo, kilkakrotnie osłaniał pracujące radiostacje, brał udział w próbie likwidacji posterunku Schutzpolizei w Zaborowie. Po wybuchu powstania żołnierze tego oddziału przeszli do Kampinosu. Wzięli udział w walkach na Żoliborzu. Po wycofaniu się do Kampinosu weszli w skład kompanii „Zemsta”.
Oddziały liniowe
- 1. kompania – ppor. Mieczysław Jarociński „Motyw”;
- 2. kompania – ppor. Zdzisław Chajęcki „Demir”;
- 3. kompania – ppor. Mieczysław Godlewski „Mieczysław”;
- 4. kompania – por. Szczegodziński „Ursyn”;
- 5. kompania – ppor. Kazimierz Maciejewski „Wrzos”;
- oddziały podporządkowane dowódcy rejonu.
Okres Powstania Warszawskiego
1 sierpnia powstańcy z 4. kompanii mieli uderzyć na koszary Wehrmachtu w budynku szkoły przy ul. Sieradzkiej, ale skrócony czas mobilizacji sprawił, że pozbawieni broni żołnierze pozostali na punktach oczekiwania. Kilku z nich rozbroiło na ul. Kościuszki żołnierza niemieckiego. Po zapadnięciu zmroku część powstańców poszła w stronę Warszawy, część ruszyła do Puszczy Kampinoskiej.
Znaczenie VII Rejonu polegało także na tym, że stał się on terenem, przez który przechodziły oddziały AK z Obwodów Błonie („Bażant”), Skierniewice („Skowronek”) czy Łowicz („Łyska”), idące z pomocą walczącej Warszawie, wcielone do Grupy „Kampinos”. Organizacyjnie podlegały one komendantowi Podokręgu Zachodniego Obszaru Warszawskiego AK ppłk. dypl. Franciszkowi Jachieciowi „Roman”.
Służby VII Rejonu, widząc napływ uciekinierów z Warszawy, utworzyły szpitalik polowy w budynku należącym do właściciela huty szkła Kazimierza A. Kamińskiego, miejscowość nie miała bowiem szpitala rejonowego. Jego organizatorem i kierownikiem był dr med. Antoni Orsik „Bończa”. Na parterze urządzono skromne pomieszczenia, w drugiej części była kaplica oo. pallotynów, na piętrze mieszkania pracowników huty. Pomocnikiem Orsika był dr med. Głowacki z Ośrodka Zdrowia w Ołtarzewie. Zawodowa pielęgniarka, położna, oraz 10 sanitariuszek z WSK, wyszkolonych teoretycznie, jednak bez praktyki, stanowiło personel. Dziewczęta znały się z tajnych kompletów prowadzonych przez ss. urszulanki z Ołtarzewa, które zajęły się stroną gospodarczą, przygotowując posiłki dla pacjentów. Warunki sanitarne były prymitywne, jeden kran z wodą i zlew, ubikacje w okropnym stanie na podwórzu. Brakowało też lekarstw, właściciel miejscowej apteki Bujalski oddał wszystkie posiadane zapasy, nawet ciężkie operacje przeprowadzano bez znieczulenia. Należy podziwiać wytrzymałość fizyczną i psychiczną młodego personelu oraz ofiarność miejscowej ludności.
Znaczenie VII Rejonu polegało także na tym, że stał się on terenem, przez który przechodziły oddziały AK z Obwodów Błonie („Bażant”), Skierniewice („Skowronek”) czy Łowicz („Łyska”), idące z pomocą walczącej Warszawie, wcielone do Grupy „Kampinos”. Organizacyjnie podlegały one komendantowi Podokręgu Zachodniego Obszaru Warszawskiego AK ppłk. dypl. Franciszkowi Jachieciowi „Roman”.
Służby VII Rejonu, widząc napływ uciekinierów z Warszawy, utworzyły szpitalik polowy w budynku należącym do właściciela huty szkła Kazimierza A. Kamińskiego, miejscowość nie miała bowiem szpitala rejonowego. Jego organizatorem i kierownikiem był dr med. Antoni Orsik „Bończa”. Na parterze urządzono skromne pomieszczenia, w drugiej części była kaplica oo. pallotynów, na piętrze mieszkania pracowników huty. Pomocnikiem Orsika był dr med. Głowacki z Ośrodka Zdrowia w Ołtarzewie. Zawodowa pielęgniarka, położna, oraz 10 sanitariuszek z WSK, wyszkolonych teoretycznie, jednak bez praktyki, stanowiło personel. Dziewczęta znały się z tajnych kompletów prowadzonych przez ss. urszulanki z Ołtarzewa, które zajęły się stroną gospodarczą, przygotowując posiłki dla pacjentów. Warunki sanitarne były prymitywne, jeden kran z wodą i zlew, ubikacje w okropnym stanie na podwórzu. Brakowało też lekarstw, właściciel miejscowej apteki Bujalski oddał wszystkie posiadane zapasy, nawet ciężkie operacje przeprowadzano bez znieczulenia. Należy podziwiać wytrzymałość fizyczną i psychiczną młodego personelu oraz ofiarność miejscowej ludności.
Edmund Grunwald
Urodził się 6 stycznia 1900 roku. Został spalony na terenie IV Rejonu po dekonspiracji w majątku teścia. Przeszedł do VII Rejonu. W kampanii wrześniowej walczył jako dowódca 4. szwadronu liniowego 1. Pułku Strzelców Konnych. Zmarł po wojnie.
Zdjęcia
Marian Bródka-Kęsicki „Grzegorz”
Edmund Grunwald „Jarema”
Piśmiennictwo
- Jacek Zygmunt Sawicki, VII Obwód Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej „Obroża”, Warszawa 1990.
- http://www.ibprs.pl/ak_obroza_kampinos/371.html
- https://forum.dobroni.pl/f/1-pulk-strzelcow/65382/9
- https://pl.wikipedia.org/wiki/1_Pu%C5%82k_Strzelc%C3%B3w_Konnych_(II_RP)