I Rejon VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej obejmował obszar trzech gmin należących do przedwojennego powiatu warszawskiego. Były to gminy: Legionowo, Jabłonna i Nieporęt.
Zorganizowaną działalność sabotażowo-dywersyjną rozpoczął rejon z inicjatywy kpt. Franciszka Amałowicza „Tatara”, który na początku stycznia 1941 roku objął funkcję dowódcy rejonu. Powstały wówczas niewielkie, liczące od 3 do 5 osób, Sekcje Specjalne.
Działalność sekcji miała głównie charakter sabotażowy. Jednak już wkrótce po napaści Niemiec na ZSRR, 25 i 26 czerwca 1941 roku, 4 patrole w składzie po 3 osoby rozsypały na szosach ok. 2 tys. sztuk kolców do przebijania opon samochodowych, akcję powtórzono 10 lipca. Sekcje kilkakrotnie podejmowały próby podpaleń niemieckich pociągów wojskowych za pomocą tzw. termitówek.
Następnie zaczęto tworzyć sekcje do wykonywania akcji o charakterze dywersyjno-bojowym. Sekcje te wykonywały wyroki za kolaborację, w tym likwidacje szczególnie niebezpiecznych konfidentów, zdobywały broń na potrzeby konspiracji, rozbrajając pojedynczych żołnierzy okupanta itp.
Na przełomie 1942 i 1943 roku utworzono Oddział Specjalny „Brzozów”, który działał w strukturze powstałego w międzyczasie Kedywu Okręgu Warszawskiego AK.
Dowódcy rejonu natomiast podlegał bezpośrednio Oddział Specjalny plut. rez./ppor. Bronisława Majchrzyka „Małego” („Kajtka”).
Pierwsza akcja przeprowadzona została przez oddział 30 grudnia 1942 roku.
Zlikwidowano wówczas groźną konfidentkę Gestapo mieszkającą w Warszawie na Żoliborzu; takich akcji wykonano 18. Pozostałe to akcje na arbeitsamty i urzędy gminne, akcje rozbrojeniowe.
Kolejno w ramach Oddziału Specjalnego przy poszczególnych batalionach tworzono grupy dywersyjno-bojowe, podporządkowane bezpośrednio ich dowódcom. Wykonywały one działania dywersyjno-bojowe i likwidacyjne. Żołnierze tych grup brali udział w powstaniu w składzie różnych oddziałów.
W I Rejonie w czasie działań dywersyjnych poległo 9 żołnierzy, a na skutek terroru okupanta 20.
Głównym zadaniem rejonu było zamknięcie linii kolejowej i dróg dojazdowych do Warszawy; opanowanie ognisk walki Jabłonna, Legionowo i Zegrze, izolowanie Beniaminowa, opanowanie przepraw na rzekach.
We wtorek 1 sierpnia 1944 roku o godz. 16.00 dowódca I Rejonu ppłk Roman Kłoczkowski „Grosz” otrzymał z dowództwa obwodu rozkaz o wyznaczeniu godziny wybuchu powstania na godz. 17.00. Ponieważ oddziały I Rejonu od 28 lipca były w stanie pogotowia, większość udało się zmobilizować.
Jednakże sytuacja strategiczna na obszarze I Rejonu w tym czasie była całkowicie odmienna od zakładanej w planach operacyjnych:
- 28 lipca 1944 roku Niemcy opuścili koszary w Legionowie, podpalili magazyny żywności;
- 31 lipca 1944 roku o godz. 14.00 w Jabłonnie skoncentrowane zostały oddziały dywizji pancernej SS „Wiking” i dywizji pancerno-desantowej „Hermann Göring”;
- 1 sierpnia w godz. 10–11 kolumna ok. 400 wozów pancernych, czołgów i wozów amunicyjnych odjechała z Jabłonny szosą strużańską.
1 sierpnia
- O godz. 16.45 dowództwo pułku postanowiło, że jego kwatera będzie zlokalizowana w lokalu Spółdzielni przy rynku. W trakcie jego obsadzania doszło do starcia z patrolem nieprzyjaciela wspartym przez 3 samochody pancerne. Poległo 2 żołnierzy niemieckich.
- O godz. 18.00 w Chotomowie został wykolejony jadący od Modlina techniczno-sanitarny pociąg wojskowy. Pluton 708 zaatakował załogę niemieckiego pociągu, zadając nieprzyjacielowi straty w poległych i rannych.
- Wieczorem pluton 709 (3. kompanii) obsadził 6 dołów przeciwczołgowych przy szosie Jabłonna – Zegrze na wysokości Bukowca. Nad ranem udało się zaatakować kolumnę czołgów i zniszczyć 3 jednostki.
- 9. kompania (III batalionu) opanowała koszary w Beniaminowie i obóz jeńców radzieckich.
- 10. kompania zdołała zniszczyć część zbiorników benzyny w Zegrzu, ponosząc znaczne straty.
- 7. kompanii (II batalionu) udało się zmobilizować w 80%, bez dostępu do magazynu broni, który znajdował się na terenie majątku Jabłonna, zajętym przez dywizję pancerno-desantową „Hermann Göring”, ściągniętą w ostatniej chwili z Włoch.
- Z 6. kompanii udało się skoncentrować 60 żołnierzy wokół ODB „Soplicy”.
- Wieczorem i w nocy Legionowo zostało zajęte przez oddziały rejonu.
2–4 sierpnia
- 2 sierpnia zgrupowanie nieprzyjaciela dysponujące potężną siłą oddziałów pancernych napierało na Lasy Nieporęckie, gdzie znajdowało się 150 żołnierzy z 8. i 9. kompanii.
- Pod naporem nieprzyjaciela oddziały I i II batalionu tymczasowo wycofały się do lasu na Bukowcu. Wieczorem oddziały te wychodziły z lasu i ponownie opanowywały szosę, nękając przejeżdżające nią pojazdy bojowe.
- 3 sierpnia nieprzyjaciel postanowił przywrócić ruch kolejowy w Chotomowie, przerwany w godzinie „W”. Skierowane zostały pociąg pancerny i pociąg techniczny. Pod osłoną dwóch kompanii podjęto naprawę torów. Plutony 708 i 709 (3. kompanii) podjęły walkę z osłoną. Dowództwo batalionu skierowało od strony Legionowa-Przystanku wsparcie plutonem 705 (z 2. kompanii). Po południu nieprzyjaciel wycofał się. O godz. 18.00 pociąg pancerny powrócił na miejsce walki, żeby zabrać swych poległych i rannych. Ciężką stratą była śmierć dowódcy 3. kompanii por. Stefana Krasińskiego „Kacpra”.
- 4 sierpnia zapadła decyzja o przeorganizowaniu oddziałów – zwolniono żołnierzy nieuzbrojonych. Ppłk Roman Kłoczkowski „Grosz” podjął decyzję o demobilizacji, w wyniku której powstał 300-osobowy batalion pod dowództwem por. Bolesława Szymkiewicza „Znicza”. Dowódcami trzech 100-osobowych kompanii zostali: por. Jan Raczkowski „Motor”, por. Teofil Kowalewski „Zygmunt” i ppor. Zenon Janikowski „Ryś”. Oddział ten 5 sierpnia rozlokował się w Grabinie.
Kolejne dni
- Ponieważ do Grabiny zaczął zbliżać się front niemiecko-sowiecki, dowództwo w dniach 10–12 sierpnia postanowiło stopniowo demobilizować kolejne odziały.
- Po wezwaniu gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” o skierowanie pomocy dla walczącej Warszawy dowództwo I Rejonu przeprowadziło zwiad na terenach Pragi Północnej. Na Pradze walk powstańczych nie było, ale były ważne elementy zaplecza frontu i niemieckich oddziałów walczących w Warszawie. 22 sierpnia 1944 roku trzy odziały dowodzone przez por. Jana Raczkowskiego „Motora”, ppor. Teofila Kowalewskiego „Zygmunta” i ppor. Stefana Ziembińskiego „Soplicy” zaatakowały stanowiska nieprzyjaciela na Pradze.
- 6 września zmobilizowano żołnierzy I i II batalionu i utworzono 220-osobowy oddział pomocy dla Warszawy – batalion „Znicza”.
- Planowano przeprawę przez Wisłę do Puszczy Kampinoskiej. Przeprawę organizował dowódca ODB ppor. „Soplica”. Mimo poważnych trudności (nocowanie na kępie wiślanej) oddział bez strat dotarł do puszczy. Oddział, jako III batalion „Znicza”, został włączony do struktur Grupy „Kampinos” i zajął pozycje we wsi Brzozówka, luzując oddział „Jerzyków”.
- W czasie pobytu w puszczy batalion „Znicza” uczestniczył w dwóch operacjach na Piaski (zniszczenie ważnego strategicznie tartaku) i na Leoncin (przerwanie łączności na trasie Berlin – Kętrzyn – front). W drugiej akcji oddział poniósł straty.
- 26 września nieprzyjaciel podjął dużymi siłami (ok. 6000 żołnierzy oraz broń pancerna i lotnictwo) akcję zniszczenia zgrupowania partyzanckiego w Puszczy Kampinoskiej. Po zmasowanych nalotach dowództwo Grupy „Kampinos” podjęło decyzję o przemarszu do Gór Świętokrzyskich.
- 29 września oddziały partyzanckie stoczyły wielogodzinną bitwę ze wszystkimi rodzajami broni armii niemieckiej pod Jaktorowem. Z oblężenia wydostało się ponad 200 żołnierzy i przedarło się w Lasy Kieleckie, gdzie dołączyli do 25. Pułku Piechoty. Od listopada do stycznia 1945 roku zgrupowanie to walczyło samodzielnie pod dowództwem por. Adolfa Pilcha „Doliny”.
- Straty własne Grupy „Kampinos” pod Jaktorowem wyniosły 150 zabitych i 30 rannych. Straty nieprzyjaciela 50 zabitych, 60 rannych oraz 1 zestrzelony samolot i kilkanaście zniszczonych czołgów i samochodów pancernych.
Podczas powstania poległo 60 żołnierzy: w Warszawie – 8, w Kampinosie – 29, a w oddziałach powstańczych w I Rejonie – 22. W wyniku represji władz sowieckich 48 żołnierzy i mieszkańców rejonu zostało zesłanych do łagrów.
Młodość
Urodził się 29 listopada 1894 roku w uroczysku „Chankiend” (Górna Armenia). Był synem Jana i Adeli. Nauki pobierał w Tbilisi (szkoła realna), a później w Batumi, gdzie w 1915 roku ukończył gimnazjum klasyczne. Studia prawnicze rozpoczął na Wydziale Prawa Uniwersytetu Petersburskiego u prof. Petrażyckiego.
I wojna światowa i dwudziestolecie międzywojenne
W roku 1916 Roman Kłoczkowski został powołany do czynnej służby w rosyjskiej armii carskiej. Ukończył w Piotrogrodzie szkołę wojenną, uzyskując stopień młodszego oficera i funkcję instruktora szkoły podoficerskiej w Batumi. W 1918 roku brał udział w wojnie tureckiej, dostał się do niewoli, w której przebywał do września 1919 roku. W 1920 roku wrócił do kraju. Jako ochotnik wstąpił do armii gen. Żeligowskiego w Wilnie i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań wojennych, w 1921 roku, został przeniesiony do tworzących się w Toruniu wojsk balonowych. Po odbytym przeszkoleniu otrzymał przydział do jednostki w Legionowie, gdzie do września 1939 roku był kwatermistrzem 2. Batalionu Balonowego i dowódcą szkoły podoficerskiej w randze majora.
II wojna światowa
We wrześniu 1939 roku mjr Roman Kłoczkowski brał udział w wojnie obronnej, odpierając ze swym batalionem ataki wroga. W październiku, po złożeniu broni, wrócił do Legionowa, gdzie mieszkał w swoim domu przy ul. Słonecznej 5 na Bukowcu.
Nie zgłosił się na wezwanie do pracy na rzecz okupanta. Był już wtedy jednym z założycieli Związku Walki Zbrojnej na terenie Legionowa. Działał początkowo jako organizator, a potem dowódca batalionu (od marca 1942 roku). Po przeniesieniu dotychczasowego dowódcy legionowskiego rejonu, kpt. Franciszka Amałowicza, do Rembertowa, został mianowany na jego miejsce dowódcą I Rejonu „Marianowo-Brzozów” VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Nosił pseudonim „Grosz”.
W okresie swojej służby na stanowisku dowódcy rejonu zorganizował i wyszkolił jednostki pierwszej linii i służb pomocniczych, w tym Oddziały Dywersji Bojowej, Wojskową Służbę Kobiet, Wojskową Służbę Ochrony Powstania i Kadrę Obywatelską. Konspiracyjny pułk Armii Krajowej liczył ponad 2300 żołnierzy, sformowanych w trzy bataliony: w Legionowie. Jabłonnie i Nieporęcie. Oddziałami tymi mjr Roman Kłoczkowski dowodził w walkach Powstania Warszawskiego na terenie Legionowa i okolic. Jako doświadczony wojskowy trafnie ocenił sytuację po wstrzymaniu ofensywy armii sowieckiej i wydając rozkaz wygaszenia walk w Legionowie, uchronił to miasto przed pacyfikacją i całkowitym zniszczeniem.
Po wygaśnięciu działań powstańczych na terenie I Rejonu „Marianowo-Brzozów” zarządził przejście batalionu por. Bolesława Szymkiewicza „Znicza” do Puszczy Kampinoskiej (ok. 220 dobrze uzbrojonych ludzi). Batalion ten w składzie Grupy „Kampinos” brał udział w wielu akcjach (Brzozówka, Leoncin, Polesie Nowe), aż do tragicznej bitwy pod Jaktorowem w dniu 29 września 1944 roku.
Po upadku Powstania Warszawskiego ppłk Roman Kłoczkowski zastąpił przebywającego w niewoli dowódcę VII Obwodu „Obroża” płk. Kazimierza Krzyżaka. Funkcje tę pełnił do 17 stycznia 1945 roku.
Za całokształt działalności bojowej w okresie konspiracji i wyróżniające się męstwo w okresie „Burzy” odznaczony został Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy.
Po wojnie
Po zakończeniu działań wojennych ppłk Roman Kłoczkowski wrócił do Legionowa i podjął próbę włączenia się w jego odbudowę. Zorganizował też koło ZBoWiD. Jednak groziło mu aresztowanie i wywiezienie do łagru na Syberii. Wyjechał do Wrocławia jak wielu jego żołnierzy, którzy uniknęli losu internowanych. Po pewnym czasie pozwolono mu tam pracować, jak pisał: w roli inteligentnego gońca, w miejscowej stacji Pogotowia Ratunkowego. Tam też zmarł nagle na zawał serca 24 grudnia 1952 roku. Pochowany został we Wrocławiu na cmentarzu przy ul. Bujwida.
Dziś, po latach, trzeba pamiętać, że Legionowu oddał najlepsze lata swego życia, umiejętności organizatorskie i dowódcze, a nade wszystko głęboką mądrość godnego życia.
Zdjęcia
Tablica pamiątkowa poświęcona dowódcy I Rejonu Romanowi Kłoczkowskiemu ps. „Grosz”, skrzyżowanie ul. Słonecznej i ul. Polnej w Legionowie
Głaz narzutowy umieszczony na postumencie żelbetowym. W części frontowej głazu umieszczono granitową tablicę z napisem:
W HOŁDZIE DOWÓDCY I REJONU VII OBWODU AK OBROŻA
PŁK. ROMANOWI KŁOCZKOWSKIEMU PS. „GROSZ”
UCZESTNIKOWI WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ 1920 – 1939 – 1944
POWSTANIA WARSZAWSKIEGO W LEGIONOWIE
ŻOŁNIERZE ARMII KRAJOWEJ
Pomnik zbudowano w miejscu, gdzie w okresie okupacji mieszkał Roman Kłoczkowski i gdzie podejmowane były najważniejsze decyzje I Rejonu, a następnie w formie rozkazów kierowane w teren.
Autorami projektu byli ppłk Edward Dietrich i harcerz Szarych Szeregów, mgr inż. arch. Bogusław Piątek.
Pomnik odsłonięty został 3 maja 1992 roku przez zarząd legionowskiego koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Przygotowania organizacyjne do uroczystości przeprowadzili Andrzej Paszkowski, Lucjan Spletsteser i mjr Erazm Domański. Wojsko przygotowało ołtarz polowy i oprawę uroczystości.
Obrzędu religijnego dopełnił ks. kapelan kpt. Wiesław Lucjan Korpeta.
W uroczystości udział wzięli kombatanci Armii Krajowej i Szarych Szeregów, poczty sztandarowe wszystkich rejonów VII Obwodu „Obroża” AK, dowództwo 1. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Tadeusza Kościuszki w Legionowie, dowództwo Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Łączności w Zegrzu, komendant Centrum Wyszkolenia Policji, władze samorządowe miasta Legionowa i ościennych gmin oraz liczni mieszkańcy Legionowa.
Uroczystości rocznicowe przy tablicy
Roman Kłoczkowski
http://niebieskaeskadra.pl/fotki/ne7581.jpg
Grób Romana Kłoczkowskiego, Wrocław, ul. Bujwida, cmentarz parafialny
http://niebieskaeskadra.pl/?control=8&id=3477
Piśmiennictwo:
- Bronisława Romanowska-Mazur, Czas próby, historia legionowskich Kolumbów, Legionowo 2014.
- Materiały udostępnione przez Muzeum Historyczne w Legionowie do celów „Patriotycznej Gry Komunikacyjnej” organizowanej przez ZG ŚZŻAK.
- Materiały udostępnione przez Koło Nr 1 ŚZŻAK w Legionowie.