Stanisław Jankowski

Jankowski
Płyta nagrobkowa Stanisława Jankowskiego i jego żony Hanny, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie

Stanisław Jankowski ps. „Agaton” (ur. 29 września 1911 w Warszawie, zm. 5 marca 2002 tamże) – architekt, filister Korporacji Akademickiej Sarmatia, żołnierz Armii Krajowej, w oflagu adiutant osobisty generała Tadeusza Bora-Komorowskiego.

Okres przed II wojną światową

Syn Czesława Mariana Jankowskiego i Elżbiety z domu Śliwickiej. Ojciec był adwokatem i urzędnikiem Warszawskiego magistratu. Miał dwoje rodzeństwa, starszy brat Andrzej był inżynierem rolnikiem, a młodsza siostra Maria – lekarką. Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie w 1929 roku podjął studia najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W momencie rozpoczęcia studiów wstąpił do Korporacji Akademickiej Sarmatia i do końca życia był z nią silnie związany. Uczestniczył w procesie jej odrodzenia w 1992 roku. Podczas studiów poznał swoją późniejszą żonę, Zofię Garlicką – związek małżeński zawarli w 1936 roku. Po studiach odbył służbę w podchorążówce na Wołyniu. W 1938 roku wrócił na uczelnię, gdzie został asystentem i podjął pracę w pracowni architektonicznej prof. Pniewskiego. W 1939 roku Stanisławowi i Zofii urodziła się córka Magdalena.

Okres II wojny światowej

Zmobilizowany 3 września 1939 roku, zostawił w domu żonę z kilkumiesięczną córeczką i wyruszył na wojnę. Kiedy 17 września wkroczyli Sowieci, Jankowski ze swoim oddziałem jako ostatni przekroczył polsko-litewską granicę. Za nimi były już sowieckie czołgi. Został internowany. Przedostał się na Łotwę i stamtąd przez Rygę, Sztokholm, Kopenhagę, Amsterdam i Brukselę, 10 listopada 1939 roku, dotarł do Paryża. Po klęsce Francji udało mu się uniknąć niewoli. Ewakuował się brytyjskim okrętem. 21 czerwca 1940 roku, na pokładzie korwety HMS „Vigilliant”, wpłynął do Plymouth. Dokładnie w tym samym dniu, w Palmirach pod Warszawą, Niemcy rozstrzelali jego ojca i brata. Przeszedł przeszkolenie w zakresie „doskonalenia administracji wojskowej”, czyli zakonspirowane szkolenie oficerów wywiadu, dla przyszłych „cichociemnych”. W nocy z 3 na 4 marca 1942 roku, w stopniu podporucznika, został zrzucony na spadochronie nad okupowaną Polską w ramach operacji lotniczej „Collar”. Zrzut przyjęła placówka „Pole”, położona w rejonie Łosinna, ok. 6 km na północny zachód od Wyszkowa. Po skoku awansowany został do stopnia porucznika.
Po dotarciu do Warszawy skontaktował się ze swoją żoną Zosią. Okazało się, że wraz ze swoją matką Zofią Garlicką działa w konspiracji. W przedwojennym mieszkaniu Jankowskich przy ul. Topolowej w Warszawie zorganizowana została kryjówka dla zbiegłych z niemieckiej niewoli angielskich lotników, nazywanych w konspiracyjnej nomenklaturze „dorszami”. W mieszkaniu Jankowskich ukrywała się też dr Natalia Zandowa, która uciekła z getta. Nigdy nie wyjaśniono, czy Gestapo trafiło do mieszkania przy ul. Topolowej 8, idąc tropem angielskich lotników, czy też poszukując zbiegłej uciekinierki z getta. Zofia Jankowska i jej matka Zofia Garlicka trafiły do obozu Auschwitz. Według urzędowego zawiadomienia z Gestapo Zofia Garlicka zmarła w Oświęcimiu 18 listopada, a Zofia Jankowska – 13 grudnia 1942 roku. Angielscy lotnicy zostali aresztowani i odesłani do oflagu, gdzie doczekali końca wojny. O losach pozostałych mieszkańców ul. Topolowej 8, dowiedzieli się ponad dwa lata później, od Stanisława Jankowskiego, który po powstaniu trafi do tego samego co oni obozu jenieckiego.
Po kilku tygodniach aklimatyzacji Jankowski otrzymał polecenie zorganizowania, Wydziału Legalizacji i Techniki II Oddziału (Wywiadu) Komendy Głównej AK, którym miał dowodzić. Na potrzeby swojej działalności miał do dyspozycji konspiracyjny lokal i pomoc jednej łączniczki – resztę musiał zorganizować sam. Stopniowo werbował kolejnych ludzi. Najczęściej byli to znani mu sprzed wojny architekci i fotografowie. Ostatecznie w zespole pracowało 40 zaprzysiężonych żołnierzy konspiracji, wspomaganych przez całą rzeszę cywilów. Wśród nich byli urzędnicy miejscy, pracownicy drukarni, sklepów, a nawet najlepsi warszawscy kieszonkowcy, którzy „ku chwale ojczyzny”, regularnie opróżniali kieszenie niemieckich oficerów, dostarczając najnowsze wzory legitymacji i przepustek. Po częstych zmianach kryptonimów, będących konsekwencją aresztowań i „wsyp”, w styczniu 1944 roku Wydział otrzymał nazwę „Agaton”, z którą już zawsze był kojarzony i z którą poszedł do powstania. Zgodnie z konspiracyjną tradycją, Jankowski, jako dowódca, przyjął nowy pseudonim. Od tego momentu, aż do końca wojny, był „Agatonem”. Pod kierownictwem Jankowskiego Wydział Legalizacji i Techniki „WD-68”, rozrósł się do rozmiarów sporego, świetnie zorganizowanego przedsiębiorstwa wytwarzającego tysiące fałszywych dokumentów. W całej okupowanej Europie nie było dokumentu, którego nie dałoby się podrobić w pracowniach „Agatona”. Z podrobionych w nich dokumentów korzystał Kazimierz Leski „Bradl”, który w mundurze niemieckiego generała podróżował po okupowanej Europie.
Oprócz podrabiania dokumentów do zadań „Agatona” należało również projektowanie oraz produkcja skrytek i opakowań służących do przechowywania i przenoszenia tajnej poczty. Zajmowała się tym pracownia o kryptonimie „Bracia Pakulscy”, która zapożyczyła swoją nazwę od renomowanej sieci przedwojennych warszawskich sklepów spożywczych. Do robienia stałych skrytek doskonale nadawały się szafy, biurka, kredensy oraz futryny drzwiowe. Kiedy trzeba było schować przedmioty większych rozmiarów, wykorzystywano grube stropy warszawskich kamienic, instalując skrytki w podłodze mieszkania. Przenośnymi skrytkami były specjalnie przystosowane do tego celu torby i walizki z podwójnym dnem, wydrążone drewniane laski i – co najciekawsze – jadalne artykuły spożywcze. O pomysłowości, precyzji i możliwościach technicznych pracowni „Braci Pakulskich” świadczy konstrukcja specjalnego ołówka, w którym zamiast części grafitu ukryto odpowiednio spreparowany mikrofilm. Ołówek umieszczony w kieszeni munduru generała von Hallmana, czyli Kazimierza Leskiego „Bradla”, bezpiecznie przewiózł bezcenne materiały wywiadowcze. Do obozów jenieckich oraz skupisk robotników przymusowych deportowanych do Rzeszy, w specjalnie przygotowanych paczkach, przesyłano informacje, teksty czasopism i książek. Do oflagów, w których przebywali polscy oficerowie, udało się przemycić specjalnie skonstruowane odbiorniki radiowe, mapy i pieniądze, a nawet broń krótką. O skali trudności takiego przedsięwzięcia niech świadczy fakt, że obozy jenieckie pozostawały pod szczególną kontrolą Abwehry i Gestapo, które drobiazgowo sprawdzały każdą paczkę przesyłaną jeńcom. Działalność Wydziału Legalizacji i Techniki II Oddziału Komendy Głównej AK – „Agaton” trwała nieprzerwanie do wybuchu powstania.
Po wybuchu Powstania Warszawskiego w 1944 roku Stanisław Jankowski został dowódcą plutonu „Agaton” w batalionie „Pięść”, później w stopniu kapitana walczył w Grupie „Północ” na Woli i na Starym Mieście. Stąd w nocy z 13 na 14 sierpnia wraz z patrolem przedarł się ze Starówki na Żoliborz z rozkazami dla płk. Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”, po czym następnej nocy do Puszczy Kampinoskiej w celu sprowadzenia stacjonujących tam jednostek partyzanckich. Wrócił na Żoliborz i wraz z żołnierzami m.in. z Grupy „Kampinos” wziął udział w nocy z 21 na 22 sierpnia w nieudanym ataku na Dworzec Gdański. Po tej akcji powrócił kanałami na Stare Miasto, skąd po kilku dniach, również kanałami, wyruszył do Śródmieścia z meldunkiem płk. „Wachnowskiego” dla gen. „Bora”. Wraz z KG AK przeszedł do Śródmieścia Południe, gdzie od 8 września 1944 roku dowodził plutonem „Łącz 59” – oddziałem osłonowym Komendy Głównej AK.
Od 5 października 1944 roku przebywał w niewoli niemieckiej, do której wyszedł z oficerami Komendy Głównej Armii Krajowej. Już w niewoli mianowany adiutantem generała Tadeusza Komorowskiego „Bora”, z którym przebywał w Oflagu XIII D Nürnberg/Langwasser, od lutego 1945 roku w Oflagu IV C Colditz, a od kwietnia w Oflagu XVIII C Markt-Pongau w Alpach Tyrolskich

Okres po II wojnie światowej

11 maja 1945 roku przybył do Londynu. 28 maja 1945 roku został przydzielony do Gabinetu Naczelnego Wodza na stanowisko adiutanta osobistego Naczelnego Wodza. Jednocześnie podjął roczne studium urbanistyczne na Uniwersytecie w Liverpoolu, gdzie w 1946 roku uzyskał dyplom Civic Design. Następnie 8 września 1946 roku powrócił do Polski i już 15 września zgłosił się do pracy w Biurze Odbudowy Stolicy. Pracę tę wykonywał do 1977 roku w Pracowni Urbanistycznej Warszawy przekształconej w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy. W tym okresie był współautorem projektów m.in. Trasy W-Z, MDM, kolejnych opracowań Planu Perspektywicznego Rozwoju Warszawy i Warszawskiego Zespołu Miejskiego.
1 października 1946 roku poślubił Hannę Woyzbun, od której jesienią 1942 roku odbierał przysięgę przed wstąpieniem jako żołnierz AK do Wydziału Legalizacji i Techniki Komendy Głównej AK. Małżeństwo dochowało się trojga dzieci: Michała (ur. 1947), Piotra (ur. 1949) i Hanny (ur. 1953).
Był jednym z nielicznych cichociemnych, którzy po powrocie do kraju uniknęli stalinowskich represji. Być może przed ubeckim więzieniem, uratowało go zaangażowanie w odbudowę Warszawy i uznanie, jakie dzięki temu zyskał u prominentnych oficjeli.
W latach 1960–1961 przebywał w Iraku, opracowując wraz z zespołem innych polskich urbanistów plany rozwoju takich miast jak Mosul, Karbala czy Basra. W latach 1964–1965 był kierownikiem polskiego zespołu opracowującego plany odbudowy miasta Skopje w Jugosławii (dziś stolica Macedonii), zniszczonego przez trzęsienie ziemi w 1963 roku, za co został odznaczony srebrnym medalem miasta Skopje. Następnie w latach 1971–1972 pracował w polskim zespole opracowującym plany odbudowy miasta Chimbote w Peru, także zniszczonego przez trzęsienie ziemi. W latach 1975–1977 był ekspertem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie do spraw budowy domków mieszkalnych dla ofiar bombardowań w Północnym Wietnamie. Jest współautorem projektu Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie. Napisał książkę pt. Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Wspomnienia 1939–1946. Wystąpił w filmie dokumentalnym pt. Cichociemni z 1989 roku.

Odznaczenia

  • Krzyż Srebrny Virtuti Militari
  • Krzyż Walecznych - dwukrotnie
  • Krzyż Armii Krajowej
  • Order Sztandaru Pracy II Klasy,
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1949)
  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1994)

Fotografie i film

Większość fotografii pochodzi ze strony http://www.1944.pl/powstancze-biogramy/stanislaw-jankowski,823.html, pozostałe mają podany adres internetowy źródła

Jankowski
Zofia i Stanisław Jankowscy w Krynicy (1938 rok)
http://stanislawjankowskiagaton.pl/mlodosc/rodzina/zofia-jankowska-z-domu-garlicka-zona/

Jankowski
Zofia i Magdalena Jankowskie z psem Astorem
http://stanislawjankowskiagaton.pl/mlodosc/rodzina/zofia-jankowska-z-domu-garlicka-zona/

Jankowski
1939
http://www.biegcichociemnych.mil.pl/jankowski/agaton.html

Jankowski
1 września 1939
http://www.biegcichociemnych.mil.pl/jankowski/agaton.html

Jankowski
Podczas powstania
http://jonaszdrobniak.blox.pl/2011/04/Stanislaw-Jankowski-Agaton-najlepszy-falszerz.html

Jankowski
Godzina „W” na Woli. Od lewej: Alfons Kotowski ps. „Okoń” – dowódca batalionu „Pięść”, Kazimierz Iranek-Osmecki ps. „Makary” - szef Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK i Stanisław Jankowski ps. "Agaton".
http://www.polskatimes.pl/powstanie-warszawskie/a/10-dni-goraczki-jak-podejmowano-decyzje-o-rozpoczeciu-powstania-warszawskiego-nasza-historia,10458742/

Jankowski
Zbiórka plutonu por. „Agatona” na cmentarzu ewangelickim, por. „Agaton” stoi trzeci od lewej w jasnej furażerce (1 sierpnia 1944 r. przed godziną „W”)

Jankowski
Żołnierze plutonu por. „Agatona” na cmentarzu ewangelickim, por. „Agaton” siedzi pierwszy od lewej w jasnej furażerce (1 sierpnia 1944 r. przed godziną „W”)

Jankowski
Stanisław Jankowski „Agaton” pije kompot z chochelki w rejonie pl. Kazimierza Wielkiego

Jankowski
Patrol rozpoznawczy por. „Agatona” (na czele) w drodze z Woli do Śródmieścia, idzie północną stroną pl. Kazimierza od ulicy Wroniej w kierunku ulicy Miedzianej (2 sierpnia 1944 roku)

Jankowski
W Anglii (rok 1946)
https://sites.google.com/site/poczet21wdh/home/j/jankowski-stanislaw

Jankowski
W Anglii (rok 1946)

Jankowski
Podanie o pracę
http://stanislawjankowskiagaton.pl/po-wojnie/dlaczego-ja-nie-siedzialem/dlaczego-ja-nie-siedzialem/

Jankowski
Druga żona Hanna Jankowska, z domu Woyzbun, z dziećmi w Pobierowie w 1959 roku
http://stanislawjankowskiagaton.pl/po-wojnie/zycie-rodzinne/hanna-jankowska-z-domu-woyzbun-zona/

Jankowski
Wydawnictwo: PIW, data wydania: 1980-01-01, liczba stron: 884

Jankowski
Mogiła Stanisława Jankowskiego i jego żony Hanny, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie


Stanisława Jankowskiego wspomina Jerzy Woyzbun

Piśmiennictwo

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Jankowski
  2. http://www.1944.pl/powstancze-biogramy/stanislaw-jankowski,823.html
  3. http://jonaszdrobniak.blox.pl/2011/04/Stanislaw-Jankowski-Agaton-najlepszy-falszerz.html
  4. http://stanislawjankowskiagaton.pl/po-wojnie/zycie-rodzinne/hanna-jankowska-z-domu-woyzbun-zona/
  5. http://stanislawjankowskiagaton.pl/mlodosc/rodzina/zofia-jankowska-z-domu-garlicka-zona/
  6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Garlicka
  7. http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4212707
  8. http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Medicorum_Polonorum/Acta_Medicorum_Polonorum-r2014-t4/Acta_Medicorum_Polonorum-r2014-t4-s79-91/Acta_Medicorum_Polonorum-r2014-t4-s79-91.pdf

Pytania testowe