Słowacy w Powstaniu Warszawskim
Pomnik powstańców z 535. Plutonu Armii Krajowej „Słowaków”, skwer Iringha sąsiadujący z Parkiem Kultury i Wypoczynku im. Edwarda Rydza-Śmigłego, u zbiegu ul. Czerniakowskiej z al. Wilanowską.
Na małym, pionowym kawałku surowej, szpiczastej skały jest wyrzeźbiona opaska słowackiego plutonu. Pomnik został odsłonięty 4 września 2004 roku.
Na pomniku widnieje napis:
W hołdzie Słowakom, bohaterskim żołnierzom 535. plutonu Armii Krajowej walczącym w Powstaniu Warszawskim na ulicach Czerniakowa od 1 sierpnia do 23 września pod dowództwem Mirosława Iringha „Stanko” w 1. kompanii batalionu „Tur” Zgrupowania „Kryska”.
Pluton w czasie Powstania Warszawskiego wchodził w skład Zgrupowania „Kryska” walczącego na Czerniakowie. Dowodzony przez ppor. Mirosława Iringha ps. „Stanko” oddział poniósł dotkliwe straty.
Żołnierze z plutonu 535 nie byli jedynymi Słowakami walczącymi przeciwko Niemcom w Powstaniu Warszawskim. Kilku innych znalazło się w batalionie „Golski”. Wszyscy wzięli udział w walkach o Politechnikę, w których zginęli.
23 stycznia 1942 roku rządy na uchodźstwie Polski i Czechosłowacji zawarły układ, który miał się stać podstawą powołania powojennej konfederacji obu państw.
Efektem tego układu było utworzenie w Warszawie Słowackiego Komitetu Narodowego, który powstał na przełomie 1942 i 1943 roku. Jego członkowie zainicjowali sformowanie oddziału zbrojnego, który działałby w strukturach Armii Krajowej. Tak powstał 535 pluton złożony w znacznej mierze z żołnierzy narodowości słowackiej. Oprócz nich służyli w nim Polacy, Węgrzy, Gruzini, Ukrainiec i Czech.
Symbol krzyża znajduje się przy nazwiskach tych, którzy polegli w walkach podczas Powstania Warszawskiego. Nie wszystkie pseudonimy i stopnie są znane.
Dowództwo
- dowódca plutonu – ppor. Mirosław Iringh „Stanko”;
- zastępca dowódcy – ppor. Edmund Poszwa „Ciotka” (do lipca 1944), plut. pchor. Mieczysław Wojciechowski „Milan”;
- 1. drużyna – dowódca sierż. pchor. Adam Chałupiec „Janko”;
- 2. drużyna – dowódca sierż. pchor. Zbigniew Jakubowski „Janosik”;
- 3. drużyna – dowódca plut. Czesław Matuszewski „Reflektor” †;
Żołnierze
- strz. Juryj Alchazaszwili †;
- strz. Iwan Babilaszwili;
- strz. Georgij Bubalaszwili „Grysza” †;
- strz. W. Bajak „New” †;
- strz. J. Bargar „Sloboda” †;
- strz. Czesław Borkowski „Sokół”;
- strz. G. Ćako „Star” † ;
- sierż. Zenon Dąbrowski „Żaba” †;
- kpr. Edward Długosz „Kaktus” †;
- kpr. Rajmund Fiksiński „Szach”;
- Sasza Galustian;
- kpr. Michał Gasparian;
- plut. Jan Kołdoński „Vis”;
- plut. NN „Valdek” †;
- strz. Władysław Krzykowski „Arab” †;
- ppor. Tadeusz Leider „Lech” †;
- sierż. Czesław Łabęda „Jurek” †;
- ppor. Wacław Ławryniuk „Wacek” †;
- strz. Stefan Naghy „Madziar” †;
- strz. Edward Nalewajski „Sokół” †;
- strz. Michał Nazarow;
- strz. A. Omyčka †;
- strz. Andrzej Orszagh „Miecz” †;
- strz. Edward Sindakiewicz „Kolejarz” †;
- strz. Jozsef (Józef) Skultety – w czasie okupacji znany piłkarz warszawskiego „Marymontu”, poległ w powstaniu, pochowany na Cmentarzu Powązkowskim;
- strz. Stano Surik „Ruka” †;
- strz. Jerzy Suszjanszwili †;
- plut. Hieronim Swaradzki „Kogut”;
- por. Armii Czerwonej Józef Tamaradze;
- strz. Mieczysław Zakrzewski „Bomba” †;
- łącz. Barbara Zamełłka „Pagoda”;
- strz. Zelimir Zawadzki „Hermes” †;
Pluton sanitarny (od połowy sierpnia 1944)
- sanit. Irena Chudzińska „Wrzos”;
- sanit. Maria Sobczyńska „Tessa”;
- sanit. Halina Wojtyś „Ryta”;
- sanit. Danuta Kozłowska „Ata”;
- sanit. Danuta Pietraszek „Aga”.
- sanit. Józefa Kotowska „Kama”;
1 sierpnia miejscem koncentracji plutonu była Willa Wittiga przy ul. Parkowej 33. Na miejsce postoju dotarła tylko część żołnierzy z pchor. Zbigniewem Jakubowskim „Janosikiem”. Grupa ta liczyła 24 żołnierzy, w tym 6 Węgrów, 9 Słowaków i 9 Polaków. W ataku na Belweder oddział został rozbity.
Drużyna sierż. pchor. Chałupca została odcięta na Pradze. Oddział próbował przedostać się na lewą stronę Wisły, jednak przy próbie przejścia przez most musiał się wycofać do punktu zbiorczego przy ul. Zamienieckiej 44 (obecnie 92).
Udział w transporcie broni zatrzymał cześć żołnierzy wraz z dowódcą plutonu ppor. Iringhiem na ul. Czerniakowskiej 189. Oddział ten liczył 26 żołnierzy (w tym 10 Słowaków, 1 Czecha, 3 Gruzinów, 1 Ukraińca i 10 Polaków). Oddział wykonał natarcie na koszary szwoleżerów, aby wesprzeć atak od strony Dolnego Mokotowa. Atak się nie udał, zdziesiątkowany oddział, wraz z drużyną plutonu 1140 z III Zgrupowania „Konrad”, wziął udział w obronie barykad przy ul. Solec róg Mącznej oraz Fabrycznej róg Czerniakowskiej.
3 sierpnia do oddziału dotarli pojedynczy żołnierze ze Śródmieścia, m.in. plut. Matuszewski „Reflektor”. Od 7 sierpnia pluton wszedł w skład Zgrupowania „Kryska” na trenie pododcinka „Jelito”. Od 10 sierpnia pluton obsadził bloki pomiędzy ul. Fabryczną a Przemysłową, odpierając ataki niemieckie ze strony gmachu Gimnazjum im. Stefana Batorego. Po reorganizacji oddział utworzył III pluton w 1. kompanii I batalionu „Tur”.
Od 20 sierpnia pluton walczył o ul. Solec na wysokości ul. Mącznej, gdzie odpowiadał za cypel czerniakowski. W nocy 14 września został odcięty od oddziałów i zmuszony wycofać się na ul. Zagórną. Utrzymał tę pozycję do 16 września, walcząc na przyczółku czerniakowskim wraz z żołnierzami 3. Pomorskiej Dywizji Piechoty.
23 września 1944 roku ostatnich 9 żołnierzy przeprawiło się na Saską Kępę wraz żołnierzami 9. Pułku Piechoty. Według innej wersji przeprawiło się 13 rannych Słowaków i 5 obywateli ZSRR.
Jedną z drużyn w plutonie była drużyna Gruzinów. Uciekli oni do powstańców z kolaboracyjnego batalionu „Bergmann”, do którego trafili z okrutnej niewoli niemieckiej, mając do wyboru wstąpienie do niego lub głodową śmierć. W skład drużyny Gruzinów wchodzili: Artemi Aroniszydze, Micheil Rusziaszwili, Juryj Alchazaszwili, Wano Babulaszwili, Giorgi Babulaszwili, Juri Babukaszwili, Elizabar Dżangdżawa, Giorgi Kuczawa, Nikolom Madeszwili, Juri Suszanaszwili, Ioseb Tamradze oraz Ormianie: Gasparian i Galustian oraz Nazarow. Juryj Alchazaszwili uratował życie dowódcy plutonu Słowakowi Miroslavovi Iringhowi, przenosząc go niemal na rękach na drugi brzeg Wisły. Wcześniej z trójką kolegów poszedł na niebezpieczną akcję: mieli zlikwidować niemiecki karabin maszynowy. Trzech kolejnych uparło się, że też pójdą, choć za jedyną broń mieli jedną butelkę zapalającą i... kindżał. Por. Józef Tamaradze zginął 15 września, ogniem rkm osłaniając odwrót plutonu przed nacierającymi Niemcami. Sanitariuszka „Aga” opowiadała, że gdy ostatni raz zaniosła mu jedzenie, krzyczał, że chce pić, ale nie wodę, tylko niemiecką krew. Jego nazwisko zostało umieszczone na Murze Pamięci w Muzeum Powstania Warszawskiego: kolumna 191, pozycja 63.
Mirosław Iringh ps. „Stanko” (ur. 28 lutego 1914 w Warszawie, zm. 28 maja 1985 tamże) – podporucznik, Słowak z pochodzenia, dowódca oddziału Słowaków – plutonu nr 535 podległego Armii Krajowej, wchodzącego w skład 1. kompanii batalionu „Tur” Zgrupowania „Kryska” walczącego na Czerniakowie w czasie Powstania Warszawskiego.
W okresie II RP pracował jako dziennikarz, był współpracownikiem „Robotnika” (1938–1939). W latach 1942–1943 stał na czele Słowackiego Komitetu Narodowego. W roku 1944 był także fotografem walk powstańczych i życia codziennego w tym czasie. Wiele jego zdjęć zasiliło zbiory Biblioteki Narodowej.
Po wojnie pracował w Towarzystwie Czechów i Słowaków oraz Centralnej Agencji Fotograficznej. Współpracował z takimi czasopismami jak: „Život”, „Gazeta Lubelska”, „Gazeta Krakowska”, „Życie Warszawy”, „Przyjaźń”, „Rzeczpospolita”.
Brał udział w organizacji pamiętnej wystawy powstaniowej w fabryce Norblina, wykonując dla niej ogromną ilość powiększeń fotograficznych.
Był represjonowany przez władzę powojenną za działalność w AK.
Zmarł na raka płuc w 1985 roku. Pochowany na Starych Powązkach.
Odznaczenia
- Order Virtuti Militari (V klasy)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Krzyż Partyzancki
- Krzyż Zasługi – dwukrotnie
- Krzyż Armii Krajowej
- Warszawski Krzyż Powstańczy
- Order Ľudovíta Štúra II klasy (2007), Słowacja, pośmiertnie
Ci, którzy przeprawili się przez Wisłę, zostali przetransportowani przez Rosjan do dużej willi w okolicach Lublina. Chociaż byli lepiej żywieni, a i łóżka były pewnie wygodniejsze od podłogi budynku na Zagórnej, byli pilnowani. Budynek otaczało ogrodzenie.
Niebawem żołnierze „sekcji sowieckiej” zniknęli. Spodziewając się, że i inni mogą wkrótce podzielić ich los, „Stanko” pomógł „Adze” i „Acie” przejść przez płot. Opierały się, nie chciały opuścić swojego dowódcy, ale wydał im rozkaz.
Sam nie uciekł. Prawdopodobnie nie miał już siły. Kaszel, jaki go gnębił od dłuższego czasu, okazał się objawem gruźlicy. Podporucznik trafił do szpitala. Wkrótce jednak wymknął się, przebrany za lekarza, gdyż zainteresowało się nim NKWD. Za dużo mówił o powstaniu. Pojechał do Warszawy, na ul. Zagórną, gdzie spotkał swoją żonę Walerię. W maju 1945 roku urodziła się ich córka Mirosława (obecnie Iringh-Fit).
Po wojnie zaczął pisać do różnych gazet. W wyniku prześladowań akowców stracił pracę. Dopiero po odwilży roku 1956 jego sytuacja się nieco polepszyła, choć wciąż był to stan daleki od normalności. Władza nadal go prześladowała.
Nawet po zakończeniu walki nie przestał interesować się losami swoich ludzi. W miarę poszukiwań dawali o sobie znać kolejni żołnierze 535. plutonu. Halina Gąsior („Ryta”), po odpłynięciu pontonów z Powiśla, resztkami sił przeczołgała się do jednego z nadbrzeżnych budynków, skąd niebawem wygarnęli ją Niemcy. Przez Wolę trafiła do obozu w Pruszkowie. W lutym 1945 roku wróciła do kraju. Mirosław Iringh pomógł jej uzyskać status inwalidy i stosowną rentę. Żyje do dziś.
Przyjechały też „Aga” i „Ata” (w plutonie nazywane „Agata”, bo zawsze widywano je razem). Po tym jak „Stanko” pomógł im uciec, zajechały do rodziny Danuty Sobczyńskiej. Aby się utrzymać, handlowały mlekiem.
Część żołnierzy, którzy dostali się do niewoli, zdołała zbiec z transportu i wziąć udział w powstaniu na Słowacji. Tylko ci z „sekcji sowieckiej”, mimo usilnych poszukiwań, nie dali znaku życia. Prawdopodobnie do dziś leżą gdzieś w ziemi, zamordowani przez NKWD. Jako byli jeńcy w niewoli niemieckiej byli traktowani przez sowiecki aparat represji na równi z dezerterami.
Zdjęcia i film
- http://www.naszapolonia.com/mozaic/Slowacy.htm
- https://pl.wikipedia.org/wiki/535_pluton_S%C5%82owak%C3%B3w
- http://nowahistoria.interia.pl/ksiazka-do-historii/news-pluton-slowacki-w-powstaniu-warszawskim,nId,1541475
- http://www.almanachmuszyny.pl/spisy/2008/UDZIAL%20SLOWAKOW.pdf
- http://forumarchiwum.gry-online.pl/S043archiwum.asp?ID=3492307