Kamień pamiątkowy przy ul. Wolskiej 40 w miejscu walk i dawnego pałacyku
Pałacyk Michlera – znany także jako Pałacyk Michla –jednopiętrowy budynek mieszkalny w stylu neosecesyjnym, znajdujący się w przedwojennej Warszawie przy ul. Wolskiej 40 na warszawskiej Woli. Jego obronę podczas Powstania Warszawskiego upamiętnił por. Józef Szczepański (ps. „Ziutek”) piosenką pod tytułem Pałacyk Michla. Budynek obecnie nie istnieje, w jego miejscu 23 lutego 2007 roku, z inicjatywy m.in. Janusza Brochwicza-Lewińskiego, odsłonięto pomnik obrońców Pałacyku Michla.
Michla’s Palace
Following the failed attempts of insurgent units of the III Wola Area to achieve their assigned objectives, it became necessary to deploy the units of the Home Army Headquarters Directorate of Diversion that occupied the cemetery complex in Wola. Of key importance in this area was Wolska Street, which the enemy had been trying to use to force its way into Warsaw to relieve German strongholds fighting in other boroughs of the city.
Particularly significant was the barricade built at the crossing of Wolska Street and Młynarska Street. Janusz Brochwicz-Lewiński codename Gryf realised that a massive two-storey building nearby, protected by an iron gate, would help ambush the Germans passing by in order to destroy the barricade.
The Michler Palace–also known as Michla’s Palace–was a two-storey building at 40 Wolska Street. In the evening of 3 August 1944, units of 1st Company of the Parasol Battalion assumed positions in front of the barricade. The palace was taken by an assault group commanded by Sergeant Cadet Janusz Brochwicz-Lewiński.
On 5 August the Germans launched an attack on this section of Wola. Their first attack was carried out after a short bombing raid. Insurgents let the enemy infantry reach as far as Staszica Street and only then opened fire. After a brief engagement, the Germans were defeated. The next attack, for which the Germans used a Panther tank, was also deterred. The insurgents shot dead a few SS soldiers and pelted the tank with grenades, which caused panic among the Germans.
Following another assault of German tanks, a decision was made to evacuate Michla’s Palace. The German infantry attempted to fight their way into the complex but they were stopped by gunfire of Gryf's formation. Finally, however, the insurgents left the location.
Demolished after the Germans captured Wolska Street, the palace does not exist anymore. On 23 February 2007 a monument was erected in its place as a tribute to its defenders. Lieutenant Józef Szczepański codename Ziutek wrote a song about the defence of the palace entitled Michla’s Palace. Written and composed at a supper gathering held by the crew of Michla’s Palace for soldiers of other companies on 4 August 1944, the song became the wartime anthem of the Parasol Scout Battalion.
Historia Pałacyku Michla
Kupiec Karol Michler kupił posesję przy ulicy Wolskiej 40 w końcu XIX wieku. Za posesją Zakłady Zbożowe „Karol Michler i Spółka” postawiły młyn parowy, makaroniarnię, krochmalnię i piekarnię; od frontu ulicy natomiast Michler postawił kamienicę przypominającą swym wyglądem secesyjny pałacyk.
Obrona Pałacyku Michla
Po porażce w godzinie „W” natarcia pododdziałów powstańczych Obwodu III Wola, usiłujących wykonać powierzone im zadania, koniecznością stało się zaangażowanie w walkę oddziałów Kedywu KG AK zajmujących rejon cmentarzy wolskich.
Kluczową rolę odgrywała w nich arteria ul. Wolskiej, którą przeciwnik usiłował wedrzeć się w głąb Warszawy, idąc z odsieczą broniącym się niemieckim punktom oporu w innych dzielnicach miasta.
Szczególną rolę w blokowaniu tej arterii odgrywała barykada zbudowana przy zbiegu ulic Wolskiej i Młynarskiej, broniona przez pododdziały AK kpt. Wacława Stykowskiego ps. „Hal” oraz AL. Zbudowana z wykolejonych wozów tramwajowych, była przeszkoda trudną do usunięcia i zmuszała Niemców do szukania alternatywnych dróg obejścia.
Janusz Brochwicz-Lewiński „Gryf”, wracając 2 sierpnia z ataku na ubezpieczalnię przy ulicy Działdowskiej, zorientował się, iż masywny budynek z żelazną bramą idealnie nadaje się do przeprowadzenia zasadzki na Niemców, którzy, by rozbić barykadę na ulicy Wolskiej, musieliby przejść tuż obok niego. Dlatego „Gryf” zaproponował dowódcy batalionu „Parasol”, kpt. Adamowi Borysowi, wzmocnienie obrony barykady.
Wieczorem 3 sierpnia 1944 roku na przedpole barykady zostały wysunięte pododdziały 1. kompanii batalionu „Parasol”. Obsadziły one początkowo dwa budynki, flankujące z obu stron ulicę. Budynek Wolska 40 zajęła grupa szturmowa sierż. pchor. Janusza Brochwicza-Lewińskiego ps. „Gryf”. Przeciwległą kamienicę Wolska 39 obsadziła drużyna kpr. pchor. Janusza Ligęzy ps. „Kruk”. Dodatkową osłonę stanowił patrol kpr. pchor. Andrzeja Gaweckiego ps. „Sław”, który został skierowany na przedpole placówki.
4 sierpnia upłynął obsadzie placówki na umacnianiu zajmowanych stanowisk. Wykonano stanowiska ogniowe, umocniono bramy budynku Wolska 40 i bramę kompleksu młynów Michlera. Wybito również niezbędne do prowadzenia dalszych działań przebicia komunikacyjne na tereny przyległych zabudowań: Wolskiej 42 oraz nieparzystej strony ul. Staszica (numery: 1, 3 i 5). Analogiczne przebicia wykonano z posesji Wolska 39 na teren Szpitala Św. Stanisława (Wolska 37). Polskie patrole kilkakrotnie napotkały przeciwnika na przedpolu pozycji, nawiązując kontakt ogniowy. Nie zasygnalizowano jednak obecności większych oddziałów niemieckich. Wieczorem załoga barykady została wzmocniona, jej wyposażenie powiększyło się m.in. o erkaem.
Wieczorem 4 sierpnia placówkę wizytowali zastępca dowódcy batalionu ppor. Jerzy Zborowski ps. „Jeremi” oraz dowódca 1. kompanii kpr. pchor. Stanisław Leopold ps. „Rafał”, którym „Gryf” przedstawił konieczność rozbudowy pozycji poprzez obsadzenie budynków Fabryki Franaszka oraz kamienicy Wolska 42. Propozycja została przyjęta, lecz wymagała większej ilości żołnierzy i skierowania praktycznie większości sił 1. kompanii na linię ul. Wolskiej.
Ranek 5 sierpnia przyniósł zapowiedź radykalnej zmiany sytuacji na Woli. Patrol prowadzony przez kpr. pchor. Janusza Pawłowskiego ps. „Siódemka” wykrył duże siły przeciwnika zajmujące rejon ul. Dworskiej. Były to pododdziały wchodzące w skład odsieczy dla zamkniętego w mieście garnizonu. Przesunięto do obrony budynku pluton „Narocz” oraz wzmocniono uzbrojenie załogi miotaczem płomieni.
Niemieckie natarcie rozwinęło się po przeprowadzeniu krótkiego bombardowania wykonanego przez kilka samolotów typu He-111, które nie wyrządziły placówce żadnych szkód. Piechotę przeciwnika przepuszczono, zgodnie z założeniem dowódcy placówki, aż do linii ul. Staszica i otworzono ogień. W wyniku kilkuminutowego, gwałtownego starcia, natarcie zostało rozbite. Niemcy, pozostawiając 14 zabitych i rannych, wycofali się na pozycje wyjściowe. „Gryf” i jego żołnierze triumfowali.
Kolejne natarcie Niemcy przeprowadzili około godziny 8.00, tym razem przy wsparciu broni pancernej. Jedną stroną ulicy posuwała się kolumna żołnierzy, po drugiej stronie posuwał się czołg „Panther”. Grupa powstańców dowodzonych przez „Gryfa”, znajdująca się w okolicy bramy młyna – martwej strefie karabinu maszynowego czołgu – zastrzeliła kilku esesmanów. To, w połączeniu z celnie rzuconym za czołg granatem, spowodowało panikę wśród żołnierzy niemieckich i odwrót. Placówka „Parasola” poniosła jednak również spore straty. W ich rezultacie drużyna „Siódemki”, z której pozostało tylko 8 żołnierzy, musiała opuścić budynek Wolska 39. Pałacyk Michla i kompleks młynów pozostał nadal obsadzony i przyjąć miał na siebie kolejne uderzenie.
Około 10.00 grupa niemieckiej piechoty przy wsparciu dwóch PzKpf. V „Panther” przeprowadziła trzecie natarcie na polską placówkę. Jeden z czołgów ostrzeliwał pałacyk, drugi ustawił się gotowy do wyważania bramy. Esesmani wrzucali granaty do środka budynku. Atak jednak został ponownie odparty, jeden z czołgów trafiony granatem zapalającym odjechał, choć płomienie po pewnym czasie zgasły. Podjęto decyzję o ewakuacji pałacyku i wycofaniu do znajdujących się na tyłach zakładów produkcyjnych.
Kolejne natarcie przeciwnika ruszyło o godz. 11.00. Zostało poprzedzone bardzo silnym ogniem z czołgów, ostrzeliwujących pusty już budynek. Niemiecka piechota próbowała wedrzeć się na teren kompleksu, zatrzymana została jednak przez ogień grupy „Gryfa” prowadzony w oparciu o masywny budynek młyna. Mimo wsparcia ogniem przez dwa czołgi, szturm załamał się. Znaczna część powstańców musiała zostać w tym momencie przesunięta, ze względu na niemiecki atak na ulicę Górczewską. Główny punkt obrony zlokalizowany był przy Wolskiej 42, natomiast pałacyk został ponownie zajęty jako ubezpieczenie dla tamtego punktu. Trwała tam jeszcze krótka walka, po której około godziny 15.00 powstańcy ostatecznie opuścili obiekt.
Pałacyk został zburzony wraz z młynem po zdobyciu przez Niemców ulicy Wolskiej. Piosenka Pałacyk Michla
Obronę Pałacyku upamiętnił por. Józef Szczepański (ps. „Ziutek”) piosenką pod tytułem Pałacyk Michla na melodię melodia Hymnu Podhalańskiego. Piosenka powstała 4 sierpnia 1944 roku wieczorem, podczas kolacji towarzyskiej załogi Pałacyku Michla oraz żołnierzy innych kompanii i stała się wojennym hymnem harcerskiego batalionu „Parasol”.
Wyjątkowym propagatorem tego utworu był Mieczysław Fogg – gdy walka cichła, śpiewał go „ku pokrzepieniu serc”. Utwór doczekał się współczesnej interpretacji zespołu Armia. Został on również wykonany przez zespoły Raz, Dwa, Trzy i Percival Schuttenbach, a fragment wykorzystał zespół Lao Che w utworze Barykada na płycie Powstanie Warszawskie.
Pałacyk Michla w wykonaniu Ferajny z Hoovera 3 października 2015 roku
Janusz Brochwicz-Lewiński
Janusz Brochwicz-Lewiński, ps. „Gryf” (ur. 17 września 1920 w Wołkowysku, zm. 5 stycznia 2017 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, żołnierz batalionu AK „Parasol”. Pośmiertnie mianowany generałem dywizji.
Pochodził z rodziny o tradycjach wojskowych. Jego ojciec Stanisław był oficerem rezerwy, wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1938 roku, po ukończeniu nauki w liceum w Wołkowysku, rozpoczął służbę wojskową. W trakcie służby ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 29. DP przy 76. Lidzkim Pułku Piechoty w Grodnie, a w maju 1939 roku rozpoczął tam praktykę. W stopniu kaprala podchorążego walczył w kampanii wrześniowej. Po agresji ZSRR na Polskę dostał się do niewoli sowieckiej, z której zbiegł.
Brał udział w konspiracji ZWZ-AK. Od 1940 do 1942 roku pracował w Puławach na stanowisku administracyjnym, będąc jednocześnie pracownikiem polskiego wywiadu. Zdekonspirowany, przedostał się do Lublina i Janowa Lubelskiego i do stycznia 1944 roku działał jako dowódca jednego z oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie. W tym czasie uzyskał od Niemców przydomek „Rycerski Dowódca” – atakowane przez niego konwoje niemieckie były ogołacane z broni i wyposażenia i puszczane wolno. Na rozkaz dowódcy okręgu warszawskiego przeniósł się do batalionu do zadań specjalnych AK „Parasol”, gdzie był instruktorem wyszkolenia w konspiracyjnej podchorążówce.
W Powstaniu Warszawskim, walcząc w batalionie „Parasol”, do 5 sierpnia dowodził legendarną obroną Pałacyku Michla na Woli. Dzięki jego niesłychanej odwadze oraz wybitnemu talentowi dowódczemu załoga pałacu czterokrotnie odpierała silne natarcia niemieckie wspierane jednostkami pancernymi. Podczas piątego ataku kpt. Adam Borys (ps. „Pług”) wydał mu rozkaz odwrotu.
Znany jest również z akcji na aptekę Wendego, z której udało mu się wydobyć niedostępne dla Polaków lekarstwa i środki znieczulające, pomimo potężnych sił niemieckich stacjonujących w pobliżu apteki. W toku dalszych działań 8 sierpnia został ciężko ranny w szczękę podczas walk na terenie Cmentarza Ewangelickiego na warszawskiej Woli, co wyeliminowało go z dalszych walk. Po kapitulacji powstania znalazł się w obozie przejściowym Lamsdorf (Łambinowice), a następnie w obozie jenieckim Murnau. Po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów (1945) trafił do szpitala, w którym przebywał do lutego 1946 roku.
Po zakończeniu II wojny światowej przebywał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Wstąpił do armii brytyjskiej (III Pułk Królewski Huzarów), służył m.in. w gwardii przybocznej Jego Królewskiej Mości Jerzego VI. Działał również, m.in. w Palestynie i Sudanie jako agent wywiadu. Po opuszczeniu armii był przez 15 lat kwatermistrzem i oficerem administracyjnym w jednej z angielskich szkół wojskowo-cywilnych. Po przejściu na emeryturę w 1985 roku pracował dorywczo jako tłumacz w ambasadzie brytyjskiej w Bonn i konsulacie brytyjskim w Kolonii. Powrócił na stałe do Polski w lipcu 2002 roku. Od tego czasu aktywnie działał w środowisku kombatanckim. W styczniu 2007 roku uczestniczył w akcji billboardowej programu „Patriotyzm Jutra”. Wziął także udział w powstaniu telewizyjnych filmów dokumentalnych „Rycerski stan” i „Pałacyk Michla”.
24 maja 2007 roku Rada Miasta Stołecznego Warszawy przyznała mu tytuł Honorowego Obywatela. Dyplom odebrał 31 lipca 2007 roku w przeddzień Dnia Pamięci Warszawy.
Postanowieniem z 24 kwietnia 2008 roku Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego został awansowany do stopnia generała brygady. W latach 2009–2014 członek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. W roku 2014 zasiadł w Komitecie Honorowym Fundacji „Łączka”, sprawującej opiekę i działalność wspierającą wobec Kwatery na Łączce.
Zmarł 5 stycznia 2017 roku w Warszawie. Postanowieniem z 12 stycznia 2017 roku został mianowany pośmiertnie przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę na stopień generała dywizji. Został pochowany 25 stycznia 2017 roku na Wojskowych Powązkach. Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2015
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2006
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Walecznych – dwukrotnie
Medal Wojska
Krzyż Partyzancki
Krzyż Armii Krajowej
Warszawski Krzyż Powstańczy
Krzyż Kampanii Wrześniowej
Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Medal Pro Memoria
Odznaka za Rany i Kontuzje – dwukrotnie
British Empire Medal (Wielka Brytania)
War Medal 1939-1945 (Wielka Brytania)
General Service Medal (Wielka Brytania)
Zdjęcia i filmy
Budynek Pałacyku Michla widziany od nieparzystej strony ul. Wolskiej.
Po prawej widoczna brama wiodąca na teren Młynów Michlera http://batalionparasol.pl/obrona-palacyku-michla/
Pałacyk Michla, ul. Wolska, widok budynku na obelisku w miejscu walk
Janusz Brochwicz-Lewiński (rok 2007)
Uroczystości pogrzebowe gen. Janusza Brochwicza-Lewińskiego
Prezydent Andrzej Duda na pogrzebie gen. dyw. Janusza Brochwicza-Lewińskiego „Gryfa”
Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.