Stefan Rowecki

Stefan Paweł Rowecki, codenames: Grot, Rakoń, Grabica, Inżynier, Jan, Kalina, Tur, was born on 25 December 1895. He started his education in 1906 at a junior high school in Piotrków Trybunalski. One of the organisers of a scouting patrol, he was active in the Polish Rifle Squads since 1913. In July 1914 he joined the Brigade I of Józef Piłsudski's Polish Legions. He was promoted to the rank of lieutenant on 27 March 1918. He fought in the 1920 war. Promoted to officer of the general staff in 1922, he quickly became an officer in the Office of the Inner War Council. He was promoted to the rank of lieutenant colonel on 1 December 1924. In 1926 he assumed the position of the first staff officer in the Army Inspectorate under General Józef Rybak. In 1928 he was assigned to the 41st Infantry Regiment and between 1930 and 1935 he commanded the 55th Infantry Regiment.

From November 1935 he assumed command of the Podole Brigade of the Border Protection Corps (KOP) . In July 1938 he was made commander of infantry in the 2nd Legions Infantry Division. On 20 June 1939 he took command of the Warsaw Armoured Motorised Brigade which was later incorporated into the improvised Army Lublin on 4 September. He avoided captivity and returned to Warsaw.

On 5 October 1939 he became deputy commander of the Service for Poland's Victory. On 3 May 1940 he was promoted to the rank of brigadier general and then made commander of the Warsaw Area of the Union of Armed Struggle (ZWZ) and of the entire territory of Poland under German occupation. On 30 June he became commander-in-chief of the ZWZ (renamed as the Home Army on 14 February 1942) and commander of the armed forces in the country.

He was one of the organisers of the Wachlarz sabotage organisation in late 1941. He managed to consolidate Poland's major resistance organisations into a unified underground army. He became a prime target of the German security authorities during the occupation.

Exposed by Gestapo agents installed in the Home Army intelligence structures, who also collaborated with the Soviet intelligence, he was arrested on 30 June 1943. He was taken to the Warsaw Gestapo headquarters at 25 Szucha Street and later transported by air to Berlin, where he flatly rejected the German offer of collaboration. Sent to the concentration camp in Sachsenhausen in mid-July, he was murdered there between 2 and 7 August 1944.

Był synem Stefana Augusta Leona i Zofii z Chrzanowskich. Edukację rozpoczął w 1906 roku w gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim. Był współorganizatorem, a następnie stał na czele pierwszego, tajnego zastępu skautowego w Piotrkowie Trybunalskim. Od jesieni 1912 roku rozpoczął studia techniczne w Warszawie, w Szkole Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda. W roku 1913 wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. Wówczas oraz w późniejszym okresie w Legionach Polskich używał pseudonimu Stefan Radecki. W styczniu 1914 roku, po ukończeniu kursu podoficerskiego w Rabce, wrócił do Warszawy, gdzie dowodził IV plutonem kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. W lipcu wyjechał potajemnie na kurs oficerski w Nowym Sączu (wówczas w zaborze austriackim), a pod koniec roku wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.

W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich. Po kryzysie przysięgowym, w lipcu 1917 roku, od 11 sierpnia przebywał w obozie dla internowanych oficerów Legionów w Beniaminowie. W lutym 1918 roku wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej (tzw. Polnische Wehrmacht). 27 marca 1918 roku został mianowany porucznikiem, następnie został wykładowcą przedmiotu „umocnienia polowe” w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Na przełomie lat 1918 i 1919 ukończył dodatkowo kurs fortyfikacyjny i minerski w Modlinie.

W listopadzie 1918 roku, gdy utworzono niepodległe państwo polskie, uczestniczył w rozbrajaniu okupantów niemieckich. Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. W 1920 roku walczył na wojnie z bolszewikami, m.in. jako szef Oddziału II Sztabu Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała porucznika Edwarda Rydza-Śmigłego.
W latach 1921–1922 był słuchaczem I Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego został przydzielony do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego na stanowisko szefa Wydziału I Naukowego, sprawując tę funkcję w latach 1923–1926. W latach 1921–1926 był również oficerem Biura Ścisłej Rady Wojennej. 1 grudnia 1924 roku został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 98. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Podczas zamachu majowego w 1926 roku, mimo iż był piłsudczykiem, opowiedział się po stronie legalnych władz. We wrześniu 1926 roku obowiązki szefa wydziału przekazał majorowi Marianowi Porwitowi, po czym objął stanowisko I oficera sztabu w Inspektoracie Armii generała dywizji Józefa Rybaka, na którym pozostawał do 1930 roku. W 1928 roku został przydzielony do 41. Pułku Piechoty.
Był założycielem i redaktorem „Przeglądu Wojskowego”. W latach 1930–1935 pełnił funkcję dowódcy 55. Poznańskiego Pułku Piechoty w Lesznie. W listopadzie 1935 roku powierzono mu dowodzenie Brygadą KOP „Podole”. W lipcu 1938 roku został dowódcą piechoty dywizyjnej 2. Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach.

10 czerwca 1939 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, zaproponował mu objęcie dowództwa nad drugą w Wojsku Polskim brygadą pancerno-motorową. 20 czerwca wyznaczony został na stanowisko dowódcy Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Ostatnie dwa miesiące pokoju poświęcił na organizację powierzonej mu wielkiej jednostki motorowej. Zbyt późna decyzja naczelnych władz wojskowych o utworzeniu brygady uniemożliwiła mu jej wyszkolenie i zgranie. 4 września podporządkowany został gen. dyw. Tadeuszowi Piskorowi, dowódcy improwizowanej Armii „Lublin”. W czasie kampanii wrześniowej dowodził brygadą w obronie środkowej Wisły, a później w pierwszej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.
Po kapitulacji armii uniknął niewoli i powrócił do Warszawy. Tam 5 października 1939 roku został zastępcą komendanta Służby Zwycięstwu Polski gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. 3 maja 1940 roku został mianowany generałem brygady. W tym samym roku został komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ, a następnie całego obszaru Polski pod okupacją niemiecką.
30 czerwca 1940 roku został komendantem głównym ZWZ i dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju. Był wówczas inicjatorem powołania stanowiska Delegata Rządu na Kraj, co zaproponował gen. Władysławowi Sikorskiemu w roku 1940. W grudniu 1940 roku z polecenia Roweckiego, w Biurze Informacji i Propagandy utworzono specjalną komórkę „N” (jej powołanie zaproponował na wiosnę 1940 roku płk Jan Rzepecki). Komórka w październiku 1941 roku została przekształcona w Samodzielny Podwydział N, zwany potocznie akcją „N”. Akcja „N” zajmowała się dywersją, wojną psychologiczną i propagandą wymierzoną przeciwko okupantowi niemieckiemu. Rowecki cyklicznie informował Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie o rezultatach działalności akcji „N”.
Pod koniec 1941 roku utworzył organizację „Wachlarz”. Doprowadził do połączenia najważniejszych organizacji konspiracyjnych w kraju w jednolite wojsko podziemne, od 1942 roku występujące jako Armia Krajowa. 14 lutego 1942 roku został komendantem głównym Armii Krajowej, następnie dokonał jej restrukturyzacji, usprawniając system dowodzenia. Był przeciwny współpracy z komunistami polskimi z PPR, m.in. nie zgadzając się na mediacje z jej nieoficjalnym przedstawicielem Michałem Żymierskim (wówczas agentem NKWD), mające miejsce w roku 1940. Od roku 1942, gdy uzyskał zgodę na prowadzenie ograniczonej walki zbrojnej, nadzorował przygotowanie planu powstania powszechnego, jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało wywołać pod koniec wojny. Od 7 grudnia 1942 roku pełnił dodatkowo funkcję delegata ministra obrony narodowej w kraju.
W czasie okupacji niemieckiej stał się obiektem szczególnego zainteresowania niemieckich władz bezpieczeństwa, głównie z uwagi na znaczenie stanowisk, które zajmował w polskim ruchu oporu. Został uznany za „wroga numer jeden” III Rzeszy w okupowanej Polsce i umieszczony na pierwszym miejscu niemieckiej listy poszukiwanych Polaków, która obejmowała 165 nazwisk najaktywniejszych dowódców polskiej konspiracji. Gestapo przywiązywało szczególną wagę do zdekonspirowania i pochwycenia Roweckiego – utworzono w tym celu specjalną komórkę zajmującą się wyłącznie polowaniem na przywódców podziemia, która dysponowała rysopisem Roweckiego i jego personaliami. W centrali niemieckich władz bezpieczeństwa w alei Szucha wisiał jego ogromny podświetlany portret, z którym każdy funkcjonariusz lub agent niemiecki działający na terenie Warszawy musiał się dokładnie zapoznać.
Wczesną wiosną 1943 roku odnalazł Roweckiego członek siatki NKWD w Warszawie Bogusław Hrynkiewicz i zaproponował zwierzchnikom jego likwidację. Jednak jej kierownik Czesław Skoniecki po konsultacjach z Moskwą i kierownictwem PPR nie wyraził zgody.
Sam Rowecki nie był zwolennikiem ścisłej konspiracji, mimo iż zgodził się na ochronę osobistą wywiadu AK, ograniczył ją do spotkań służbowych – w terenie poruszając się bez obstawy. W większym stopniu zakładał, iż przed aresztowaniem i rozpoznaniem na terenie Warszawy uchroni go wtopienie się w tłum, dobra orientacja w mieście, zmiana wyglądu zewnętrznego oraz doskonale podrobione dokumenty poświadczające, iż pracuje w instytucjach niemieckich.
Informację o miejscu pobytu „Grota” podrzucili Niemcom polscy agenci wywiadu radzieckiego. Został wydany Niemcom przez agentów Gestapo ulokowanych w wywiadzie AK (Blanka Kaczorowska, Ludwik Kalkstein, Eugeniusz Świerczewski; w 1944 kontrwywiad AK zlikwidował Świerczewskiego za zdradę). Został zdekonspirowany i aresztowany 30 czerwca 1943 roku ok. godz. 9.30 w znajdującym się na pierwszym piętrze mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 m. 10 (wynajmowanym na fikcyjne nazwisko przez jego brata Stanisława Roweckiego i wykorzystywanym w celach konspiracyjnych), na krótko przed zaplanowaną na godz. 10.00 przy ul. Barskiej 5 całodniową odprawą Komendy Głównej Armii Krajowej. Aresztowania dokonała ekipa Gestapo dowodzona przez SS-Untersturmführera Ericha Mertena. Został przewieziony do siedziby Gestapo przy alei Szucha 25, a później przetransportowany samolotem do Berlina. Tam stanowczo odrzucił niemiecką propozycję współdziałania (m.in. wzięcia udziału w planowanej akcji antybolszewickiej). Został osadzony w połowie lipca 1943 w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen jako więzień honorowy. 1 sierpnia 1944 roku Heinrich Himmler, na wieść o wybuchu Powstania Warszawskiego nakazał niezwłoczne zgładzenie Stefana Roweckiego. Według powojennych ustaleń historyków został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, kilka minut po godz. 3.00 w nocy z 1 na 2 sierpnia 1944 roku. Natomiast IPN w toku śledztwa zakończonego w roku 2007 ustalił datę śmierci na dni 2–7 sierpnia 1944 roku.

W latach stalinizmu w Polsce (1945–1956) oficjalna ocena działalności Roweckiego była skrajnie i jednostronnie negatywna. Ówczesna historiografia, posługując się oskarżeniami niepopartymi faktami, twierdziła, iż dowództwo Armii Krajowej współpracowało z Niemcami. Rowecki również był prezentowany w tym kontekście, dominowało jednak przedstawianie go w opozycji do sanacyjnych oficerów z Komendy Głównej Armii Krajowej (w szczególności Tadeusza Komorowskiego i Tadeusza Pełczyńskiego), a w konsekwencji jako ich ofiarę – działania te wpisywały się w politykę prześladowania członków Armii Krajowej, która oficjalnie zakończyła się wraz ze śmiercią Bieruta w 1956 roku. Dopiero w następnych latach, kiedy rozpoczął się etap rehabilitacji bezpodstawnie skazanych żołnierzy AK, podjęto próby obiektywnych ocen jego dokonań – pierwszy biogram Roweckiego opublikowano dopiero w Encyklopedii Współczesnej z 1959 roku. W późniejszym okresie publikowano również wspomnienia ludzi, z którymi współpracował (Jana Rzepeckiego, Józefa Szyrmera, Antoniego Sikorskiego i Stanisława Kozickiego).

1. Order Orła Białego – pośmiertnie (1995)
2. Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (1942)
3. Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1923)
4. Krzyż Niepodległości z Mieczami
5. Krzyż Niepodległości (1931)
6. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1925)
7. Krzyż Walecznych – ośmiokrotnie (1921–1943)
8. Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (po raz pierwszy w 1928)
9. Krzyż Armii Krajowej – pośmiertnie (1967)
10. Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
11. Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
12. Odznaka za Rany i Kontuzje – trzykrotnie ranny
13. Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – 12 maja 1936
14. Gwiazda Wytrwałości
15. Oficer Legii Honorowej (Francja, 1937)
16. Komandorska Legia Zasługi – pośmiertnie (9 sierpnia 1984 przez prezydenta USA Ronalda Reagana)

Generał Rowecki


Tablica pamiątkowa na budynku, gdzie znajdowało się jedno z warszawskich mieszkań generała,
ul. Chocimska 22, odsłonięta w lutym 1997 roku


Tablica pamiątkowa w budynku przy ul. Marszałkowskiej 4 w Warszawie gdzie mieścił się lokal konspiracyjny „Grota”, odsłonięta w marcu 1983 roku.
http://warszawa-ja-i-ty.blogspot.com/2015/03/marszakowska-4.html
Było to mieszkanie Aleksandra Bauera, Marii z d. Ostyk-Narbutt oraz ich córki Janiny (Gellert-Bauer), która będąc młodą dziewczyną, w chwili wybuchu wojny szybko włączyła się w ruch konspiracyjny. „I tak nasze mieszkanie w Warszawie przy Marszałkowskiej 4 m. 2 zostało lokalem Komendy Głównej PSZ, ZWZ, AK, lokalem dziennego pobytu gen. Tokarzewskiego i gen. Grota-Roweckiego, popularnie zwanym Kawiarenka” – wspomina pani Janina.


Tablica pamiątkowa przy ul. Spiskiej 14 w Warszawie, gdzie został aresztowany Rowecki, odsłonięta 1 sierpnia 1980 roku


Tablica pamiątkowa pod mostem im. generała Stefana Grota-Roweckiego
(na nasypie, przy ścieżce rowerowej, po prawej stronie odcinka Wisłostrady w kierunku Łomianek).
Jest to tablica dotycząca daty, rozmiarów i wykonawców mostu