Twierdza Zmartwychwstanek

Twierdza Zmartwychstanek
Tablica pamiątkowa, ul. Krasińskiego róg Popiełuszki. Napis na tablicy Miejsce walki Polaków o wolność ojczyzny. W tym rejonie oddziały żoliborskie AL i AK toczyły wspólnie krwawe boje z najeźdźcą hitlerowskim w sierpniu i wrześniu 1944 r. w czasie Powstania Warszawskiego.
Twierdza Zmartwychwstanek to nazwa zespołu klasztorno-szkolnego ss. zmartwychwstanek, mieszczącego się w Warszawie przy ul. Krasińskiego 31 (róg ul. Stołecznej – dzisiaj ks. J. Popiełuszki) pełniącego rolę szpitala i silnego punktu obrony podczas Powstania Warszawskiego.


English version



Fortress of the Sisters of the Resurrection


The Fortress of the Sisters of the Resurrection refers to the convent and school complex run by the Sisters of the Resurrection at 31 Krasińskiego Street in Warsaw. During the First World War the Sisters of the Resurrection engaged in charitable and educational activities. After the war, they organised the Teachers College. In the 1930s, they started building a school complex in the district of Żoliborz.

Although permitted to run a grammar school during the German occupation, they organised secret secondary education classes. On 1 August 1944, the school and convent were converted into an insurgent hospital. Preparations to start a hospital were underway since 1942 but were so secret that the Germans stationed in the nearby Chemical Institute realised nothing.

The Home Army IV Powązki Region of the Żoliborz Area was commanded by Capt. Kazimierz Nowacki. His group fought on Wojska Polskiego Avenue, Stołeczna Street, the Henkel Square and in the Convent of the Sisters of the Resurrection.



An entrance to the sewers through which communication with the Old Town was maintained was located at the crossing of Krasińskiego Street and Stołeczna Street.

Until 3 August no fighting took place in the building of the convent and it remained untouched by artillery fire. In the early days of the Uprising, the hospital received more than 150 wounded, including several Germans. But from 3 August, it was systematically bombed by enemy aircraft and shelled from an armoured train located in the area of the Gdański Railway Station. Insurgent barricades were built around the convent to form the Żoliborz line of defence. The area was manned by soldiers of the Home Army Żyrafa Group. 

On 17 August, a convoy of German lorries loaded with ammunition and explosives drove up to the convent and soldiers of Żyrafa Group captured it. The Germans attempted to recapture the lost load and broke into the ground floor of the building. 

As ordered by the commander of the Żoliborz Area, the hospital was evacuated on the night of 18/19 August to makeshift quarters in houses at nos. 10 and 16 Krasińskiego Street and then 6 Krechowiecka Street.  Then the convent building turned into a defensive position. On 29 September the Germans started an all-out attack on Żoliborz. One hundred and seventeen soldiers who manned the convent building and the adjacent barricade were attacked by 2,000 German troops, 16 tanks, 6 assault guns and Goliaths. The fortress was shelled by artillery and bombed. The Żyrafa Group lost 2/3 of its manpower on that day. In the evening, a decision was made to abandon the position.

German troops did not enter the convent even after the end of the Uprising because they were afraid that the building was booby trapped.


Siostry Zmartwychwstanki

Siostry Zmartwychwstanki wrosły na trwałe w krajobraz Warszawy a w szczególności Żoliborza. W czasie I Wojny Światowej prowadziły działalność charytatywną i wychowawczą organizując ochronki i kursy zawodowe. Po wojnie, kiedy misją Państwa stało się tworzenie szkolnictwa w niepodległej Polsce, a przede wszystkim kształcenie nauczycieli, Zmartwychwstanki natychmiast podjęły wyzwanie organizując już w 1919 roku Seminarium Nauczycielskie. W latach 30-tych rozpoczęły na Żoliborzu budowę kompleksu szkolnego zwanego "Zakłady Naukowe Sióstr Zmartwychwstanek". Tam zostały przeniesione seminarium a także przedszkole, szkoła powszechna i gimnazjum.

Okres konspiracji

W trakcie okupacji niemieckiej zezwolono Siostrom na prowadzenie jedynie szkoły powszechnej. Zmartwychwstanki jednak aż do samego wybuchu Powstania Warszawskiego prowadziły także tajne nauczanie z zakresu gimnazjum i liceum. Każdego roku w liceum na Żoliborzu była matura. 1-go sierpnia 1944 roku Szkoła i Klasztor otworzyły swoją kolejna kartę w historii jako szpital powstańczy.
Przez cały okres okupacji niemieckiej w latach 1939–1944 był to silny ośrodek konspiracyjny. Przez cały okres okupacji w klasztorze prowadzono tajne nauczanie. Najpierw na poziomie gimnazjum i liceum, a następnie na poziomie szkoły powszechnej (siostrom do 1943 r. oficjalnie pozwolono prowadzić szkołę powszechną). Co roku odbywały się egzaminy maturalne. W czasie okupacji przez tajne nauczanie w klasztorze przeszło ok. 1000 dzieci.
Jednocześnie, za zgodą przełożonych prowincji warszawskiej – matki Małgorzaty Dąbrowskiej CR oraz klasztoru – siostry Beaty Przybyłowicz CR, klasztor ten już w roku 1942 został przeznaczony na szpital polowy na wypadek wybuchu ogólnonarodowego powstania. W ścisłej konspiracji szpital ten od tego roku organizowała i wyposażała w odpowiedni sprzęt medyczny i lekarstwa służba zdrowia Obwodu II AK, a w szczególności: dr Czesław Błeczyński ps. Staruszek (szef służby zdrowia II Obwodu AK), dr Zbigniew Papiewski ps. Strumień, dr Maria Cywińska-Łyskawińska ps. Jolanta (referentka sanitarna WSK). Ze strony zakonnej za organizację szpitala odpowiedzialna była zaprzysiężona lekarka – siostra Amata Pruszko CR. Zapasy żywności gromadzono pod dowództwem kpt. Zygmunta Stefańskiego ps. Szachista. W ramach tego na teren klasztoru sprowadzono nawet 5 krów. Cała działalność była świetnie zakonspirowana, a o organizacji szpitala nie wiedzieli nie tylko Niemcy, którzy stacjonowali nieopodal w Instytucie Chemicznym, ale również część sióstr zakonnych.

Zgrupowanie Żyrafa

Zgrupowanie Żyrafa to oddziały bojowe Armii Krajowej Rejonu IV Powązki Obwodu Żoliborz AK, walczące w okresie Powstania Warszawskiego.
Rejon IV Powązki Obowodu Żoliborz kryptonim "XXII-24" dowodzony był przez kpt. Kazimierza Nowackiego "Witold", "Szkodnik", "Żyrafa"; W skład rejonu wchodziły oddziały:
  • I Zgrupowanie (IV Batalion OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego), (w składzie plutonow 218, 221, 219/I, 219/II, 220) - miało wykonać główne natarcie na Fort Bema wraz z samodzielną kompanią "Kmicic" (plutony 240, 241, 242);
  • II Zgrupowanie w składzie:
    • 1 kompania (plutony 215, 233, 234) - pluton 215 miał zaatakować zabudowania szkoły przy ul. Elbląskiej, zaś plutony 233 i 234 miały zdobyć budynki "Sanitar-Parku" i "Pionier-Parku";
    • 2 kompania "Powiśle" (11 Batalion Pancerny, obejmująca plutony 245, 246) - wraz z plutonem 222 z 3 kompanii, miała związać walką załogę fortu atakując główną bramę Fortu od ul. Powązkowskiej.
    • 3 kompania (plutony 222, 223 i prawdopodobnie 216 i 217) - pluton 222 wraz z żołnierzami 2 kompanii miał związać walką załogę fortu atakując główną bramę Fortu od ul. Powązkowskiej. Plutony 216 i 217 prawdopodobnie miały wesprzeć oddziały wolskie w ataku na skład materiałów pędnych "Naftusia" przy ul. Kozielskiej 4.
  • kompania Rejonu 7 (oddelegowana w lipcu 1944 z Ożarowa Mazowieckiego VII Obwodu AK, obejmująca plutony 1762, 1764, 1765);
  • Kompania WSOP (obejmująca plutony 294, 295, 296, 297) - miała zaatakować obiekty dawnej fabryki sprawdzianów Państwowych Wytwórni Uzbrojenia przy ul. Duchnickiej 3 i udzielić wsparcia oddziałom wolskim w walce o zabudowania szkoły przy ul. Spokojnej 13.
Zgrupowanie walczyło w alei Wojska Polskiego, na ul. Stołecznej, placu Henkla, w klasztorze Sióstr Zmartwychwstanek na ul. Krasińskiego, gdzie toczono zaciekłe i krwawe walki. Na skrzyżowaniu ul. Krasińskiego i Stołecznej był właz do kanału, którym przebiegała komunikacja ze Starówką.
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/31855,warszawa-rejon-walk-harcerzy-zolnierzy-zgrupowania-zyrafa.html

Okres Powstania Warszawskiego

W momencie wybuchu Powstania Warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r, klasztor zgodnie z przygotowaniami zamienił się w szpital powstańczy nr 100, był największym punktem sanitarnym na terenie XXII obwodu Armii Krajowej na Żoliborzu.
Rozpoczęte przed godziną "W" nieopodal klasztoru walki sprawiły, że obiekt zrewidowali zaalarmowani Niemcy. Ukrytej jeszcze broni oraz zgromadzonego sprzętu nie znaleziono. Do 3 sierpnia terenu klasztoru nie objęły walki ani ostrzał – zgodnie z konwencją genewską, jako szpital nie stanowił punktu obrony, lecz spełniał funkcje jedynie medyczne. W pierwszych dniach Powstania w szpitalu znalazło się ponad 150 rannych, w tym kilkunastu Niemców.
Od 3 sierpnia szpital był już systematycznie bombardowany przez samoloty wroga oraz ostrzeliwany przez pociąg pancerny z rejonu dworca Gdańskiego.
Od 7 sierpnia zgasło światło, salę operacyjną, w której chirurdzy pracowali bez przerwy, oświetlano gromnicami i lampami z baterii.
Przy klasztorze na ulicy Krasińskiego wzniesiono barykady powstańcze, tworzące linię obrony Żoliborza i chroniące zapewniający komunikację ze Starówką właz do kanału. Rejon ten obsadzony został przez żołnierzy zgrupowania AK "Żyrafa".
Sam szpital znajdował się poza linią obrony, a łączność z nim odbywała się przez wykopane rowy.
17 sierpnia pod klasztor podjechała prawdopodobnie zbłąkana kolumna niemieckich ciężarówek wypełnionych amunicją i materiałami wybuchowymi. Żołnierze „Żyrafy” zdobyli kolumnę. Tego samego dnia, przy wsparciu ogniowym artylerii z Burakowa, niemieckie oddziały w sile ok. 60 ludzi podjęły próbę odbicia utraconego ładunku i wdarły się na partrer klasztoru.
Około 300 ludzi, znajdujących się w suterenach, zamarło bez ruchu. Hitlerowcy jednak podpalili tylko część gmachu i wycofali się.
Po tym szturmie oceniono, że dalsze prowadzenie szpitala w tym budynku stało się zbyt ryzykowne. Stąd zgodnie z rozkazem dowódcy Obwodu Żoliborskiego Armii Krajowej, podpułkownika Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”, szpital ewakuowano nocą z 18 na 19 sierpnia do prowizorycznych kwater w domach przy ul. Krasińskiego pod numerami 16 oraz 10, a następnie na ul. Krechowiecką 6.
W szpitalu pomimo tylu niebezpieczeństw, dokonano 780 poważnych operacji, udzielono pomocy ponad 3000 rannych, uratowano od śmierci bardzo wiele osób.
Rannych 18 sierpnia ewakuowano do domów na ul. Krasińskiego pod numerami 16 oraz 10, a następnie na ul. Krechowiecką 6.
Ewakuacja szpitala spowodowała, że klasztor zaczął pełnić funkcje obronne. Zabudowania silnie ufortyfikowano, przedpole zaminowano. Twierdza Zmartwychwstanek zaczęła odtąd tworzyć silny punkt oporu w linii obrony Żoliborza. Obsadzona była przez żołnierzy AK, OW PPS i AL. Mimo ciężkich warunków w grubych murach Twierdzy działała świetlica dla żołnierzy, w której odbywały się nawet imprezy kulturalne, na przykład wieczorek recytacji aktorki Zofii Małynicz.
25 sierpnia z włazu mieszczącego się tuż obok Twierdzy wyszli pierwsi ranni i cywile ze Starówki przyprowadzeni przez przewodników z „Żyrafy”. W nocy z 25 na 26 sierpnia właz był wykorzystywany przez ewakuujących się ze Starówki żołnierzy AL. Część z tych żołnierzy zasiliła załogę Twierdzy Zmartwychwstanek.
29 września Niemcy zaczęli generalne natarcie na Żoliborz. Przeciwko liczącej 117 żołnierzy załodze klasztoru i przyległej do niego barykady, z rejonu Instytutu Chemicznego nacierało ok. 2000 żołnierzy niemieckich, 16 czołgów, 6 dział samobieżnych oraz Goliaty. Twierdza była bombardowana przez artylerię i samoloty. Tego dnia zgrupowanie „Żyrafa” straciło w obronie Twierdzy 2/3 żołnierzy. Około godz. 18:30, pod naporem ognia nieprzyjaciela, zapadła decyzja o opuszczeniu Twierdzy przez powstańców. Wojska niemieckie nie zajęły klasztoru nawet po zakończeniu powstania, obawiając się, że budynek został dokładnie zaminowany.
Obrońcom Twierdzy przyznano 16 Krzyży Walecznych i 2 ordery Virtuti Militari.

Okres powojenny

Zniszczony w 80% budynek został po wojnie częściowo odbudowany. Już w 1946 r. do Twierdzy Zmartwychwstanek powróciły uczennice. Mimo nieprzychylnych działań nowej władzy, przez cały okres PRL w murach Twierdzy działała szkoła – najpierw powszechna (zamknięta przez władze w 1948 r.) i gimnazjum, a następnie liceum.
Obecnie funkcjonujące odbudowane budynki stanowią jedynie ok. 1/3 kubatury gmachu, który stał tam przed wojną.
W latach 1981–1984 w miejscu jednego ze zniszczonych skrzydeł klasztoru zbudowano kościół św. Jana Kantego.

Fotografie i filmy

Twierdza Zmartwychstanek
Ruiny „Twierdzy” po Powstaniu Warszawskim

Twierdza Zmartwychstanek
Ruiny „Twierdzy” po Powstaniu Warszawskim
http://niezalezna.pl/80630-twierdza-zmartwychwstanek-obroniona

Twierdza Zmartwychstanek
Tablica pamiątkowa na ścianie klasztornej

Twierdza Zmartwychstanek
Tablica dokumentujaca istnienie podczas Powstania warszawskiego włazu kanałowego na skrzyżowaniu ul. Krasińskiego i Popiełuszki oraz obslugujacego go harcerskiego 227 plutonu zgrupowania AK "Żyrafa".
Właz do kanału, który był jedyną drogą z Żoliborza na Starówkę i do Śródmieścia, znajdował się tuż obok Twierdzy. Przewodnikami byli harcerze z 227 plutonu zgrupowania "Żyrafa".

Twierdza Zmartwychstanek
Gmach gimnazjum i liceum przy klasztorze ss. Zmartwychwstanek – wygląd aktualny
https://get.google.com/albumarchive/110862602400533539603/album/AF1QipNDt0n4AMTuXQ7I_7rDUPNd_aPZ2bGFWwva0g2v Zdjęcia z rekonstrukcji


Marsz Żoliborza / Twierdza Zmartwychwstanek / Żoliborz - rekonstrukcja


Rekonstrukcja walk powstańczych na Żoliborzu pt. Twierdza Zmartwychwstanek, Warszawa 09.08.2009 r.


Rekonstrukcja historyczna z Powstania Warszawskiego na Żoliborzu z walk o Twierdzę Zmartwychwstanek 9.08.2009

Piśmiennictwo

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Twierdza_Zmartwychwstanek
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tablice_pami%C4%85tkowe_Tchorka_w_Warszawie
  3. http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-krasinskiego-rog-popieluszki
  4. http://www.idziemy.pl/kosciol/krzyz-z-powstancza-opaska/

Pytania testowe


Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.

•  Czy wiesz, że ...