Monument to the Grey Ranks in Ursus

The outbreak of the Second World War brought new tasks for the scouting movement. Boy and girl scouts had already defended their country during the defensive war of 1939. In the face of new wartime challenges, the scouting movement needed new forms of activity.

The Polish Scouting Association went underground as early as 27 September 1939. With time it adopted the name Grey Ranks. Initially, the name applied only to the Scouting Organisation but later on it came to refer to the entire movement. The structure of the Grey Ranks was similar to the prewar organisation only individual units adopted underground codenames.

The headquarters operated under the codename Pasieka (Apiary) while respective regiments were referred to as beehives, districts as swarms, troops as families and squads as bees. The Grey Ranks cooperated with the Government Delegation, the Polish Government in Exile and the Home Army Headquarters. The authorities of the underground scouting movement decided that their main and primary goal would be upbringing through fighting.  The programme of the Grey Ranks was expressed in the motto: "Today–Tomorrow–The Day After Tomorrow", where Today meant the time of the occupation and preparation for the nation-wide uprising, Tomorrow meant an open armed struggle against the occupying forces , and "The Day After Tomorrow" meant work in free Poland. 

Most of those who survived the Uprising and captivity made efforts to resume their scouting work after they had returned to the country.

The Grey Ranks were disbanded on 17 January 1945. Their actions are commemorated by, among others, a stone located in Ursus at the crossing of Bohaterów Warszawy Street and Tadeusza Kościuszki Street.

Wybuch II wojny światowej postawił przed harcerstwem nowe zadania. Już w czasie kampanii wrześniowej harcerze i harcerki podjęli służbę w obronie kraju. Pokolenie wychowane w II RP, zmuszone do zdania egzaminu z patriotyzmu, uczyniło to celująco. W zupełnie nowych wojennych realiach zmieniły się zadania, jakie stały przed harcerstwem, potrzebne były nowe formy działalności. Już 27 września 1939 Związek Harcerstwa Polskiego przeszedł do konspiracji, który przyjął później nazwą "Szare Szeregi".
Konspiracyjne harcerstwo dzieliło się na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy. Wszystkim znana nazwa - Szare Szeregi - początkowo dotyczyła tylko Organizacji Harcerzy, dopiero z czasem została przyjęta przez całą organizację.
Pierwszym naczelnikiem nowej organizacji został Florian Marciniak - ps. Nowak. Funkcję sprawował do momentu aresztowania przez Gestapo 6 maja 1943. Jego następcą został Stanisław Broniewski - ps. Orsza. Dowodził do 3 października 1944 roku. Ostatnim naczelnikiem Szarych Szeregów był Leon Marszałek, który 17 stycznia 1945 roku wydał rozkaz o rozwiązaniu Szarych Szeregów.
Schemat organizacyjny wyglądał podobnie jak przed wojną, z tą różnicą, że poszczególne jednostki przyjęły nazwy konspiracyjne. Główna Kwatera funkcjonowała pod kryptonimem "Pasieka", chorągwie - "ule", hufce - "roje", drużyny - "rodziny", a zastępy określano jako - "pszczoły". Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą, Rządem Polskim na Emigracji oraz Komendą Główną Armii Krajowej. Jako organizacja, nigdy nie straciły swojej suwerenności.
Członków Szarych Szeregów obowiązywały zasady zawarte w przedwojennym Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. W związku z nietypową sytuacją, w jakiej przyszło działać młodym ludziom, do roty przyrzeczenia dodano następujące słowa: "Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".
W zaistniałej sytuacji władze konspiracyjnego harcerstwa postanowiły, że podstawowym i głównym celem będzie wychowanie poprzez walkę.
Program Szarych Szeregów zawierał się w haśle "Dziś - jutro - pojutrze", oznaczał: "Dziś" - to okres okupacji i przygotowanie do powstania. "Jutro" - otwarta walka zbrojna z okupantem. "Pojutrze" - praca w wolnej Polsce.
W Szarych Szeregach były trzy grupy wiekowe:

• Grupy Szturmowe (powyżej 18 lat. Tylko ci członkowie Szarych Szeregów byli dopuszczeni do walki z bronią w ręku. W 1943 roku z Grup Szturmowych wyodrębniono Batalion "Zośka", który nazwany został na cześć Tadeusza Zawadzkiego - dowódcy warszawskich Grup Szturmowych. W skład batalionu wchodziła jednostka specjalna "Agat", która z czasem przekształciła się w batalion "Parasol". Do najgłośniejszych akcji przeprowadzonych podczas okupacji przez Harcerzy Szarych Szeregów należą: odbicie 25 więźniów, w tym Jana Bytnara "Rudego", przewożonych z siedziby Gestapo na Pawiak (akcja pod Arsenałem); odbicie więźniów z transportu do Oświęcimia (akcja pod Celestynowem; udany zamach na komendanta warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę (akcja Kutschera) oraz likwidacja strażnic granicznych (akcja "Taśma").
  
  
  Grupy Szturmowe Szare Szeregi PL
  
  
• Bojowe Szkoły (od 16 do 18 lat). Do zadań Szkół Bojowych głównie Mały Sabotaż, czyli działania mające wzmocnić psychicznie Polaków. Zadania tej grupy są nam doskonale znane, dzięki "Kamieniom na szaniec" autorstwa wychowawcy Szkół Bojowych - Aleksandra Kamińskiego. Pierwsze konspiracyjne zadania Rudego, Alka, Zośki i tysięcy chłopców w ich wieku to między innymi: ściąganie hitlerowskich flag, malowanie na murach napisów ośmieszających Niemców, rysowanie znaku Polski Walczącej (najsłynniejszą namalował Rudy na Pomniku Lotnika), akcja kinowa mająca zniechęcić Polaków do chodzenia do kina, w którym Niemcy puszczali filmy propagandowe, wybijanie szyb w zakładach fotograficznych, w których pojawiły się zdjęcia niemieckich oficerów, organizowanie audycji radiowych puszczanych przez niemieckie szczekaczki, stemplowanie gazet polskimi hasłami.
• Zawiszacy (od 12 do 15 lat). Przechodzili szkolenie według przedwojennych programów harcerskich ze szczególnym zwróceniem uwagi na zagadnienia łączności. W trakcie Powstania Warszawskiego w stolicy "Zawiszacy" zajęli się zorganizowaniem Harcerskiej Poczty Polowej. W zawierusze działań wojennych wiele rodzin straciło ze sobą kontakt. Konieczne okazało się zorganizowanie poczty cywilnej dla mieszkańców stolicy. Na ulicach miasta zawisło 40 skrzynek pocztowych, a małoletni listonosze, często z narażeniem życia, starali się dostarczać przesyłki adresatom. Harcerze przenosili dziennie od 3 do 6 tysięcy przesyłek. Dla warszawiaków ich praca miała wartość bezcenną. Było to jedyne źródło informacji o losie najbliższych.

Większość tych, którzy przeżyli powstanie i obozową niewolę, po powrocie do kraju próbowała ponownie wdrożyć się do harcerskiej pracy. Jednak nowa rzeczywistość polityczna utrudniała taką działalność. Ci, którzy wrócili do Warszawy, wspierali się wzajemnie, odszukiwali groby przyjaciół, pisali wspomnienia. 17 stycznia 1945 roku rozwiązano Szare Szeregi. Tego dnia do stolicy wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Ówczesny naczelnik Szarych Szeregów - Leon Marszałek, wydał rozkaz, że w każdym miejscu gdzie wchodzą Sowieci, tam organizacja się rozwiązuje.
Powyższy tekst stanowi nieznacznie zredagowane opracowanie Szare Szeregi: wychowanie przez walkę.

• Jadwiga Lindner – harcmistrz, 1942 roku na bazie przedwojennego harcerstwa organizowała Szare Szeregi w Ursusie
• Edmund Pokrzywa (1908-1975), nauczyciel Szkoły Powszechnej Nr 1, podharcmistrz, był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. W czasie okupacji współpracował z Tajną Organizacją Nauczycielską. Jego zasługą było stworzenie w Ursusie oddziałów „Szarych Szeregów” i „Zawiszaków”. Po wojnie kierował zorganizowanym Ośrodkiem Harcerskim Ursus.
• Jerzy Łempicki ps. „Zygmunt” - drużynowy tajnej drużyny „Zawiszaków” w Ursusie w latach 1943 – 1945r. Represjonowany przez służby bezpieczeństwa PRL w latach 1945 – 1946r. Pochowany na cmentarzu Parafii Piastów przy ul. E. Rakuszanki.
• Tadeusz Krassowski ps. “Wilczek” - drużynowy tajnej 207 M.D.H. grupy „Zawiszaków”, żołnierz 10 komp. „Kordian” AK w Ursusie, represjonowany przez służby bezpieczeństwa PRL w 1967-1968r. Pochowany na cmentarzu Parafii Piastów przy ul. E. Rakuszanki.
• Jerzy Mieczysław Brzozowski „Juras” – członek Szarych Szeregów w Ursusie Wspomnienia
• Walerian Urbański - w czasie wojny działał w „Szarych Szeregach” w Ursusie; aresztowany w 1942 roku został rozstrzelany dokładnie 3 stycznia 1943 roku Źródło

Polecane źródło Zdzisław Dobryński, Organizacja Szare Szeregi w Ursusie, maszynopis 1987, w zbiorach Muzeum Harcerstwa, Archiwum Stowarzyszenia Szarych Szeregów, teczka nr 21 (Zespół Chorągwi Warszawskich).

• Tablica poświęcona komendantowi Pruszkowskiego Hufca Szarych Szeregów "Zielony Dąb", druhowi Stefanowi Kowalskiemu ps. "Jaroń", uczestnikowi Powstania Warszawskiego – kościół parafialny w Pęcicach.
• Pomnik Szarych Szeregów usytuowany wśród kwater żołnierzy poległych podczas I i II wojny światowej. Projektantem pomnika jest architekt dr inż. Andrzej Otto. Na podstawie, na osi krzyża harcerskiego, osadzona jest poziomo płyta kamienna przykrywająca otwór, w którym umieszczono 14 urn z ziemią i prochami z miejsc śmierci pruszkowskich harcerzy i harcerek. Pomnik odsłonięto w dniu 30 maja 1992 roku - cmentarz w Pruszkowie.
• Tablica pamiątkowa "Ś.P. harcerkom i harcerzom Szarych Szeregów hufca Pruszków "Zielony Dąb", kościół św. Kazimierza w Pruszkowie ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego
• Kamień pamiątkowy zlokalizowany w Ursusie przy skrzyżowaniu ulic Bohaterów Warszawy i Tadeusza Kościuszki.
  
  Kamień pamiątkowy zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Bohaterów Warszawy i Tadeusza Kościuszki.
  Napis na tablicy:
  W hołdzie uczniom i harcerzom Szkoły nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Ursusie.
  W tym miejscu, stał budynek, w którym w latach 1933-1973 mieściła się siedmioklasowa szkoła powszechna nr 1.
  Od jej otwarcia w 1933 r. do końca 1963 r. kierował nią patriota i społecznik Stanisław Śliski.
  Od 1933 r. w szkole tej działały drużyny Związku Harcerstwa Polskiego.
  We wrześniu 1939 r. urządzono polski szpital wojenny.
  W 1942 r. na bazie przedwojennego harcerstwa HM Jadwiga Lindner i PHM Edmund Pokrzywa zorganizowali oddziały „Szarych Szeregów”.
  W czasie okupacji odbywało się tu tajne nauczanie. W 1943 r. prowadzone były pierwsze lekcje konspiracyjnego gimnazjum.
  W latach wojny i okupacji 1939-1945 oddało życie za Ojczyznę 26 uczniów i harcerzy tej szkoły.
  Cześć ich pamięci. http://opencaching.pl/viewcache.php?cacheid=44993
• Pomnik Szarych Szeregów w Poznaniu
  
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów we Włocławku
  
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Mińsku Mazowieckim
  
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Lasach Chojnowskich (Zalesie Górne) - upamiętnienie rozstrzelanych w 1943 roku 12 członków Szarych Szeregów z terenu 5 Rejonu "Gątyń"
  
  Dodatkowe informacje
  
  
• Pomnik w Skaryszewie - upamiętniający rozstrzelanie przez hitlerowców harcerzy Szarych Szeregów i żołnierzy AK
  
  TREŚĆ NAPISU ”A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei jak kamienie rzucone na szaniec”
  w hołdzie żołnierzom Szarych Szeregów i Armii Krajowej chorągwi radomskiej „UL Rady” – Radom Najmłodszym żołnierzom sabotażu i dywersji rozstrzelanym przez Gestapo w dn. 20.VI.1944 w Skaryszewie.
  Nazwiska na płycie:
  -pchorr. phm Bartkiewicz Stanisław ps „Szyszka”
  -H.O Garbarczyk Mieczysław ps „Laluś”
  -H.R Kłosowski Władysław ps. „Wicher”
  -H.R Maszczyk Jerzy ps. „Jurand”
  -H.O Pająk Marian ps. „Czarny”
  -H.R. Szczepanik Zygmunt ps. „Zasada”
  Spełnili, co winni byli Bogu i Polsce.
  W 60-tą rocznicę powst. Szarych Szeregów i AK.
  Społeczeństwo i Rada Miasta i Gminy Skaryszew 01.09.1999r.
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Barry's Bay w Kanadzie
  
  Każdy z 10 tys. kamieni pokrywających kopiec symbolizuje jednego zabitego przez Niemców harcerza, a zniszczony (specjalnie) ceglany mur - warszawskie ruiny. Para harcerzy z mosiężnej płaskorzeźby wpatruje się w oryginalną płytę przysłaną z Warszawy - pokrywała jeden z ulicznych włazów, przez który wychodzili z kanałów powstańcy. Na podest pomnika prowadzą długie schody, każdy stopień to dzielnica, w której toczyły się walki; widzimy napisy: "Muranów", "Żoliborz", "Wola"
  Dodatkowe informacje
  Dodatkowe informacje
• Pomnik Szarych Szeregów w Poznaniu
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Łukowie
  
  
  W nocy z 23/24 lipca 1943 roku łukowscy harcerze Grupa Północ Szarych Szeregów rozładowała niemiecki wagon z amunicją, która przekazana została zgrupowaniu partyzanckiemu w Jacie. Aresztowani przez gestapo i bestialsko zamordowani zostali: Tadeusz Adamiec, Jan Gaidis, Antoni Kondracki, Jerzy Konarzewski i Adam Tubielewicz.
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Białej
  
  W lipcu 1944 r. drużyna z placówki „Monika” Szarych Szeregów z Mościc została wysłana do zabezpieczania przesyłki (poczta, materiały wybuchowe i inne), którą przywiózł do kraju samolot, lądując na jadownickich łąkach. 29 lipca 1944 r. drużyna znalazła się we wsi Biała, gdzie odbywało się zebranie konspiracyjne placówki AK „Klementyna” i zostali wezwani do ochrony zebrania. Wdali się tam w potyczkę z Niemcami, w której polegli: dowódca drużyny Stefan Kasprzyk „Dzik”, Władysław Sokół „Partenau”, Mieczysław Tenerowicz „Orzeł”. Uczestnicy zebrania ocaleli. Polegli pogrzebani przez Niemców we wspólnej mogile na cmentarzu w Klikowej. W 1945 r. (25 listopada) zostali ekshumowani i wraz z innymi żołnierzami Szarych Szeregów pochowani na cmentarzu w Mościcach. W Białej, miejscu, gdzie zginęli, 26 września 1982 r. został odsłonięty pomnik projektu rzeźbiarza Marka Benewiata.
  
• Pomnik walczących w Armii Krajowej oraz w Szarych Szeregach, przy drodze pomiędzy miejscowościami Wąglin i Widawka
  Jest on upamiętnieniem żołnierzy z I Baonu 27. Pułku Piechoty Armii Krajowej oraz członków Szarych Szeregów, którzy 24 września 1944 roku walczyli w tych okolicach z hitlerowcami.
  
  
• Pomnik Szarych Szeregów w Żaganiu
  
  
• Pomnik harcerzy i członków Szarych Szeregów w Piastowie
  
  
  
• Pomnik ku czci radomskich harcerzy zamordowanych przez hitlerowców
  
  
  
• Pomnik poświęcony harcerzom poległym za Ojczyznę w Kielcach
  
  
  
• Pomnik Gdyńskich Harcerzy w Gdyni
  
  Usytuowany na Skwerze im. Tajnego Hufca Harcerzy w Gdym u podnóża Kamiennej Góry. Na betonowym trzonie płyta z białego cementu z napisem: ”Gdyńskim harcerzom poległym w walce z hitlerowskim najeźdźcą w latach 1939-1945". W środku Krzyż Harcerski. Poniżej metalowa tablica z napisem „Za ojczyznę wolność i naród polski oddali to co najcenniejsze - krew swoją i młode życie; tak ją kochali i za nią zginęli harcerze – ochotnicy - konspiratorzy z Tajnego Hufca Harcerzy Szarych Szeregów. Twierdzą nam będzie każdy próg", a pod napisem nazwiska. Autorem pomnika jest arch. Władysław Klikowicz, który zaprojektował i nadzorował realizację w czynie społecznym. Odsłonięcie nastąpiło 25.09.1966.