The Military District Court in Warsaw

Military district courts were established in accordance with the decree of the Polish Committee of National Liberation (PKWN) from 23 September 1944 and with the order of the Commander in Chief of the Polish Army and Minister of National Defence Marshal Michał Żymierski from 20 January 1946. Fourteen district prosecutor’s offices and military courts were formed. In 1950 due to the administration changes in the division of the country, 3 more were created.

The military district courts were authorized to examine criminal cases not only of soldiers and officers of the Internal Security Corps and the Borderland Protection Corps as well as the officers of the Office of Public Security and Citizens’ Militia, but also of civilians accused of the so-called “high treason”. Usually these persons were real or imaginary opponents of the communist system, soldiers from different formations of the Polish independence underground and UPA partisans.

The military district courts are considered the most repressive judicial authorities in Stalin’s Poland. The accused were frequently sentenced to many years’ imprisonment or to death. Studies show that the military district courts sentenced an estimated 3,500 people to death (over 1,300 sentences were carried out). Most of them were passed for political reasons. The Military District Court in Warsaw sentenced the most people in Poland. It passed 878 death sentences, of which 328 were carried out. Major Zygmunt Szendzielarz codename Łupaszka, Major Hieronim Kazimierz Dekutowski codename Zapora and Cavalry Captain Witold Pilecki codename Witold, were amongst the condemned.

Wojskowe Sądy Rejonowe (WSR) zostały utworzone na podstawie dekretu PKWN z 23 września 1944 oraz rozkazu organizacyjnego nr 023/org Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego i Ministra Obrony Narodowej marsz. Michała Żymierskiego z 20 stycznia 1946 (podpisali go też zastępca naczelnego dowódcy gen. Marian Spychalski oraz szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Władysław Korczyc).
Powołano 14 rejonowych prokuratur i sądów wojskowych w: Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach (początkowo z siedzibą w Radomiu), Krakowie, Koszalinie (z siedzibą w Szczecinie; przekształcony w maju 1946 w WSR w Szczecinie, w Koszalinie utworzono zaś wydział zamiejscowy tego sądu), Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie i Wrocławiu. W 1950, ze względu na zmiany w administracyjnym podziale kraju utworzono trzy dodatkowe WSR: w Opolu, Zielonej Górze i ponownie Koszalinie.
Część historyków prawa uważa, że Wojskowe Sądy Rejonowe powołane zostały de facto w sposób bezprawny, gdyż dekret „Prawo o ustroju sądów wojskowych” z 29 września 1936, na które powołano się tworząc WSR, przewidywał co prawda istnienie organów sądowniczych o takiej nazwie, lecz miały one zupełnie inny charakter i inne kompetencje.
WSR upoważnione zostały do rozpatrywania spraw karnych nie tylko przeciwko żołnierzom i funkcjonariuszom Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Wojsk Ochrony Pogranicza (od 1949) i funkcjonariuszom Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego czy Milicji Obywatelskiej, ale także osobom cywilnym oskarżonym o tzw. "zbrodnie stanu". Najczęściej byli to prawdziwi lub wyimaginowani przeciwnicy systemu komunistycznego, żołnierze różnych formacji polskiego podziemia niepodległościowego i partyzanci Ukraińskiej Powstańczej Armii. WSR uważane są z jeden z najbardziej represyjnych organów sądowniczych w stalinowskiej Polsce. Oskarżonym wymierzano niejednokrotnie na kary wieloletniego więzienia lub karę śmierci. Z dotychczasowych badań wynika, że WSR wydały ok. 3500 wyroków śmierci (ponad 1300 wykonano). Większość z nich zapadła z powodów politycznych.

Pierwszym szefem WSR w Warszawie był ppłk Beniamin Karpiński.
WSR w Warszawie skazał najwięcej osób w Polsce, w tym wydał 878 wyroków śmierci, z których zostało wykonanych 328 (37,36%).
Niektóre wyroki:

1. Zygmunt Edward Szendzielarz, ps. „Łupaszka” (ur. 12 marca 1910 w Stryju, zm. 8 lutego 1951 w Warszawie) – major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika 29 lutego 2016, a 24 kwietnia 2016, w dzień pogrzebu, do stopnia pułkownika. Jeden z najwybitniejszych dowódców oporu przeciwko niemieckiej, sowieckiej i komunistycznej okupacji – kawaler orderu wojennego Virtuti Militari. Aresztowany 30 czerwca 1948 roku w Osielcu pod Jordanowem. Natychmiast po aresztowaniu, „Łupaszka” został przewieziony do Warszawy i osadzony w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. Przebywał tam 2,5 roku, do 8 lutego 1951 roku, był torturowany.
   23 października 1950 roku rozpoczął się proces byłych członków Okręgu Wileńskiego AK, w którym oskarżonymi byli:
   • ppłk Antoni Olechnowicz
   • kpt. Henryk Borowski ps. „Trzmiel”
   • mjr Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”
   • ppor. Lucjan Minkiewicz ps. „Wiktor”
   • Lidia Lwow ps. „Lala”
   • Wanda Minkiewicz ps. „Danka”.
   Wszyscy, oprócz kobiet, zostali skazani 2 listopada 1950 r. przez sędziego Mieczysława Widaja na wielokrotną karę śmierci. Szendzielarz osiemnastokrotnie.
   Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w więzieniu na Mokotowie. Ciało zostało pochowane w tajemnicy w nieznanym przez lata miejscu. Szczątki Zygmunta Szendzielarza odnaleziono wiosną 2013 r. w pobliżu kwatery „Ł” cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.
   https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Szendzielarz
2. Hieronim Kazimierz Dekutowski ps. „Zapora”, „Odra”, „Reżu”, „Stary”, „Henryk Zagon”, „Mieczysław Piątek” (ur. 24 września 1918 w Dzikowie, zm. 7 marca 1949 w Warszawie) – major, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, dowódca oddziałów partyzanckich AK, DSZ i Zrzeszenia WiN, harcerz. Pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika przez Rząd RP na uchodźstwie w 1988 .
   Podczas niejawnej rozprawy, 3 listopada 1948, przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie, oprócz mjr. Dekutowskiego, na ławie oskarżonych zasiedli jego podkomendni: kpt. Stanisław Łukasik ps. „Ryś”, por. Jerzy Miatkowski ps. „Zawada” – adiutant, por. Roman Groński ps. „Żbik”, por. Edmund Tudruj ps. „Mundek”, por. Tadeusz Pelak ps. „Junak”, por. Arkadiusz Wasilewski ps. „Biały” i ich polityczny przełożony Władysław Siła-Nowicki. Oskarżeni, z powodu obawy przed odbiciem, przebrani byli w mundury Wehrmachtu. W ostatnim słowie mjr Dekutowski nie prosił o najniższy wymiar kary, ale oświadczył, że decyzję pozostawia sądowi. 15 listopada skład orzekający, pod przewodnictwem sędziego Józefa Badeckiego, który wcześniej skazał na śmierć m.in. rtm. Witolda Pileckiego, skazał go na 7-krotną karę śmierci. Pozostali otrzymali podobne wyroki.
   Prośby o łaskę, napisane do prezydenta Bolesława Bieruta, przez Hieronima Dekutowskiego, jego matkę Marię Dekutowską i adwokata Stanisława Sobczyńskiego, zostały jednak odrzucone. „Zapora”, wraz z podwładnymi, trafił do celi dla „kaesowców”, gdzie przebywało wówczas ponad 100 osób.
   Na przełomie stycznia i lutego 1949 podjęli oni próbę ucieczki – postanowili wywiercić dziurę w suficie i przez strych dostać się na dach jednopiętrowych zabudowań gospodarczych, a stamtąd zjechać na powiązanych prześcieradłach i zeskoczyć na chodnik przy ulicy Rakowieckiej. Kiedy do zrealizowania planu zostało ledwie kilkanaście dni, jeden z więźniów kryminalnych uznał, że akcja jest zbyt ryzykowna i wsypał uciekinierów, licząc na złagodzenie wyroku. Hieronim Dekutowski i Władysław Siła-Nowicki trafili na kilka dni do karceru, gdzie siedzieli nago, skuci w kajdany. 7 marca 1949 wykonano na nim karę śmierci; stracono też 6 jego byłych podkomendnych.
   Za przeprowadzenie egzekucji odpowiedzialni byli: wiceprokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej major Stanisław Cypryszewski, naczelnik więzienia na Mokotowie kapitan Alojzy Grabicki, lekarz podpułkownik Marek Charbicz, ksiądz pułkownik Michał Zawadzki oraz dowódca plutonu egzekucyjnego starszy sierżant Piotr Śmietański. W chwili śmierci, pomimo tego, że miał tylko 30 lat, wyglądał jak starzec z siwymi włosami, wybitymi zębami, połamanymi rękami, nosem i żebrami oraz zerwanymi paznokciami. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Przyjdzie zwycięstwo! Jeszcze Polska nie zginęła!”. Został pochowany w tajemnicy, w nieznanym przez lata miejscu.
   https://pl.wikipedia.org/wiki/Hieronim_Dekutowski
3. Witold Pilecki herbu Leliwa ps. „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV (ur. 13 maja 1901 w Ołońcu, zm. 25 maja 1948 w Warszawie) – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej, więzień i organizator ruchu oporu w KL Auschwitz. Autor raportów o Holocauście, tzw. Raportów Pileckiego. Oskarżony i skazany przez władze komunistyczne Polski Ludowej na karę śmierci, stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał Order Orła Białego, a w 2013 został awansowany do stopnia pułkownika.
   Został aresztowany 8 maja 1947 prawdopodobnie w mieszkaniu Heleny i Makarego Sieradzkich przy ulicy Pańskiej, do którego przyszedł, nie wiedząc o aresztowaniu jego właścicieli dzień wcześniej i utworzonym tam „kotle”. W areszcie był torturowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, m.in. przez jednego z najokrutniejszych śledczych Eugeniusza Chimczaka. 15 marca 1948 rotmistrz został skazany na karę śmierci. W drugiej instancji, 3 maja 1948, Najwyższy Sąd Wojskowy wyrok ten utrzymał w mocy.
   Wraz z rotmistrzem Pileckim zostali skazani:
   • Maria Szelągowska – kara śmierci (zamieniona na dożywocie);
   • Tadeusz Płużański – kara śmierci (zamieniona na dożywocie);
   • Makary Sieradzki – dożywotnie więzienie;
   • Ryszard Jamontt-Krzywicki – 8 lat więzienia;
   • Maksymilian Kaucki – 12 lat więzienia;
   • Witold Różycki – 15 lat więzienia;
   • Jerzy Nowakowski – 5 lat więzienia.
   Oprócz procesu głównego grupy „Witolda”, który był publiczny (pokazowy) i miał dostarczyć materiału propagandowego na potwierdzenie tezy o szpiegowskiej działalności grupy i współpracy oskarżonych z okupantem hitlerowskim oraz miał stać się środkiem do sterroryzowania społeczeństwa, odbyło się szereg zamkniętych procesów odpryskowych. Osoby powiązane z siatką Pileckiego, skazane podczas zamkniętych rozpraw:
   • Tadeusz Czesław Bejt (Beyt) – kara śmierci – wykonano;
   • Stanisław Kuczyński – kara śmierci – (zamieniona na dożywocie);
   • Stanisław Jaworski – kara śmierci – (zamieniona na dożywocie);
   • Leon Knyrewicz (Knyrowicz) – kara śmierci – wykonano;
   • Władysław Kielim – kara śmierci – (ułaskawiony);
   • Wacław Alchimowicz – kara śmierci – wykonano;
   • Stanisław Furmańczyk – 6 lat więzienia (złagodzono do 3 lat);
   • Helena Sieradzka – 7 lat więzienia (złagodzono do 3,5 lat);
   • Stanisława Skłodowska – 8 lat więzienia;
   • Wacława Wolańska – 6 lat więzienia;
   • Maria Kolarczyk-Sznewel – 6 lat więzienia;
   • Tadeusz Szturm de Sztrem – 10 lat więzienia;
   • Barbara Otwinowska – 3 lata więzienia;
   • Michał Glinka – 6 lat więzienia.
   https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Pilecki
4. Rudolf Marszałek ps. „Opoka” (ur. 29 sierpnia 1911 w Komorowicach Krakowskich (obecnie dzielnica Bielska–Białej), zm. 10 marca 1948 w Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów) – polski duchowny rzymskokatolicki, ksiądz, kapelan oraz żołnierz podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, oficer Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych.
   W momencie wybuchu II wojny światowej służył jako kapelan poznańskiego 58. Pułku Piechoty wchodzącego w skład Armii „Poznań” . Brał udział w obronie Warszawy jako kapelan szpitala maltańskiego. Następnie w pierwszym okresie okupacji niemieckiej był więźniem warszawskiego Pawiaka. Po zwolnieniu z więzienia brał udział w organizacji struktur Organizacji Orła Białego. Ponownie aresztowany, był więziony w Wiedniu i prawdopodobnie w obozie koncentracyjnym. Zwolniony staraniem rodziny podjął pracę duszpasterską w parafii św. Mikołaja w Bielsku, a następnie rektora w kościele w Dziedzicach, a od 1942 do zakończenia wojny w Bystrej Krakowskiej. Jednocześnie był kapelanem oddziałów leśnych AK. Współpracował z oddziałem kpt. Henryka Flamego ps. "Bartek".
   Ks. Rudolf Marszałek został aresztowany w grudniu 1946 roku przez funkcjonariuszy UB, a następnie po rocznym śledztwie i osadzeniu w Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów – skazany na śmierć i stracony 10 marca 1948 roku. Ciało ks. Rudolfa Marszałka prawdopodobnie pochowano na terenie warszawskiej Dolinki Służewieckiej.
5. Józef Stemler ps. "Doliński", "Jan Dąbski", (ur. 1888, zm. 1966) – zastępca dyrektora Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj od listopada 1944, pedagog, członek PCK, dyrektor Polskiej Macierzy Szkolnej.
   Był sekretarzem delegacji, która w marcu 1945 rozpoczęła negocjacje z przedstawicielem NKWD Iwanem Sierowem. Aresztowany przez Rosjan, w procesie szesnastu został uniewinniony. Od kwietnia 1951 był kierownikiem biura Rady Polonii Amerykańskiej na Polskę w Warszawie. Aresztowany przez władze stalinowskie, oskarżony o udział w siatce szpiegowskiej USA związanej z osobą biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka. 9 lutego 1955 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę 6 lat więzienia, obniżoną na mocy amnestii do lat trzech. Po wyjściu z więzienia długo wolnością się nie nacieszył – zmarł w 1966 r.

Z całością wydanego wyroku można zapoznać się pod adresem
Sprawa dotyczyła 3 osób:

1. Klukowskiego Tadeusza
2. Kurzępy Jerzego
3. Grobickiego Antoniego

Klukowskiemu Tadeuszowi postawiono następujące zarzuty:

1. Że na przełomie 1947 i 1948, w Zamościu, brał udział w związku pod nazwa Konspiracyjne Oddziały Skautowe /KOS/ mającego za zadanie kontynuowanie tradycji i form tzw. Starego Harcerstwa, itd. itd. czym dopuścił się przestępstwa z art. 36 Dekr. z dn. 13 .6. 1946r
2. Że od marca 1952 r. do dn. 2. VII. 1952 r. w Warszawie usiłował przemocą zmienić ludowo-demokratyczny ustrój Państwa Polskiego w ten sposób, że wstąpił do bandy zorganizowanej przez „Jana" p.n. „Kraj" mającej na celu poprzez szpiegostwo, dywersję, gwałtowne zamachy, rabunki i wrogą propagandę obalenie przemocą ustroju państwa, werbował do niej nowych członków i wypełniał inne polecenia, czym dopuścił się przestępstwa z art. 86 &2 KKWP
3. Że w dn. 26 V. 1952 r. jako urzędnik państwowy wraz z innymi posiadającymi broń palną dopuścił się w Warszawie gwałtownego zamachu na funkcjonariusza M.O. kpr. Zapaśnika Wacława, któremu odebrano pistolet służbowy po uprzednim sterroryzowaniu w/w, czym dopuścił się przestępstwa z art. 13 & w pw. z art. 1 &2 i 3 Dekretu z dn. 13. 6. 1946
4. Że w początku czerwca 1952 r. jako urzędnik państwowy wraz z innymi przy użyciu broni palnej dokonał w Warszawie w pobliżu Dworca Wschodniego gwałtownego zamachu terroryzując oficera W.P. w celu odebrania broni służbowej jednak okazało się, że w/w broni przy sobie nie posiadał, czym dopuścił się przestępstwa z art. 13 & 2 w zw. z art. 1 &2 i 3 Dekretu z dn. 13. 6. 1946r.
5. Że w drugiej połowie maja 1952 r. w Warszawie w zamiarze dopuszczenia się przy użyciu broni gwałtownego zamachu na funkcjonariuszy M.O. na punkcie kontrolnym itd. itd czym dopuścił się przestępstwa z art. 24 KKWP w zw. z art. 1 &2 i 3 Dekretu z dn. 13. 6. 1946r
6. Że w dn. 11 kwietnia 1952 r. jako urzędnik państwowy pod Płochocinem k/Warszawy dopuścił się aktu sabotażu w ten sposób że wspólnie z "Janem", i innymi członkami bandy, uszkodził tory kolejowe i spowodował katastrofę pociągu towarowego, czym dopuścił się przestępstwa z art. 15 &2 w zw. z art. 3& 1 Dekr. z dn. 13. 6. 1946r.
7. Że w pierwszej połowie kwietnia 1952 r. będąc urzędnikiem państwowym w celu dopuszczenia się aktu sabotażu, a mianowicie zniszczenia urządzeń radiostacji w Raszynie, wchodził w porozumienie z innymi osobnikami itd. itd czym dopuścił się przestępstwa z art. 15 &1 w zw. art. 13 &1i w zw. z art. 3 pkt. 1 Dekretu z dn. 13. 6. 1946r.
8. Że przechowywał bez prawnego zezwolenia władz broń palną, a to: 1/ od chwili wyzwolenia tj. od lipca 1944 r. do dnia zatrzymania tj. do 2. VII. 1952 r na strychu kościoła w Szczebrzeszynie pistolet maszynowy typu „Sten" 2/ pod koniec maja 1952 r w Warszawie w związku z planowanymi napadami rabunkowymi przez kilka dni pistolety „Walter" i „Steyer" itd. itd czym dopuścił się przestępstwa z art. 4 &1 Dekretu z dn. 13. 6. 1946r.
9. Że dn. 9. V. 1952 r. w Warszawie wraz z innymi uzbrojonymi w broń palną, grożąc u życiem natychmiastowego gwałtu zabrał celem przywłaszczenia na szkodę adw. Branickiego sumę 10.000 zł. i teczkę skórzaną, czym dopuścił się przestępstwa z art. 259 KK.
10. Że w dn. 25. V. 1952 r. w Warszawie, wraz z innymi uzbrojonymi w broń palną, w zamiarze dokonania zaboru celem przywłaszczenia przy użyciu gwałtu akt sprawy członka nielegalnego związku Brauna Jerzego, udał się do mieszkania adw. Buszkowskiego Lecha przy ul. Brackiej 23, gdzie po sterroryzowaniu domowników, rozpoczął poszukiwania za aktami w/w sprawy, jednak celu nie osiągnął, ponieważ nie mógł akt wspomnianej sprawy znaleźć, czym dopuścił się przestępstwa z art. 24 KKWP w zw. z art. 259 KK.
11. Że w dniu 11.VI. 1952 r. wraz z innymi uzbrojonymi w broń palną, w Warszawie, w zamiarze dokonania przy użyciu gwałtu zaboru celem przywłaszczenia większej sumy pieniężnej na szkodę adw. Grafa, udał się do mieszkania tego ostatniego przy ul. Francuskiej Nr 33 m. 5, .gdzie sterroryzował domowników. Jednak na skutek wszczętego przez nich alarmu zamierzonego czynu nie dokonał i zbiegł, czym dopuścił się przestępstwa z art. 24 KKWP w zw. z art. 1259 KK

Na mocy art. 32 & 3 i 33 & 1 i 3 KKWP wymierza się skazanemu jako karę łączną - karę śmierci, z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze i przepadkiem całego mienia skazanego na rzecz Skarbu Państwa.
Osk. Kurzępę i Grobickiego Jerzego skazano na karę śmierci.
Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie decyzją z dnia 19 lutego 1953 r. Nr. S. 2615/52 wyrok zatwierdził.
Rada Państwa decyzją z dnia 3 czerwca 1953 r. nie skorzystała z prawa łaski w stosunku do Klukowskiego Tadeusza s. Zygmunta skazanego wyrokiem Wojskowego Sadu Rejonowego w Warszawie z dnia 1 grudnia 1952 r. sprawie Nr Sr. 895/52 na karę śmierci z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, oraz przepadkiem mienia na rzecz Skarbu Państwa. Jednocześnie Rada Państwa skorzystała z prawa łaski w stosunku do Kurzępy Jerzego S. Ignacego, oraz Grobickiego Antoniego Zenona s. Bronisława, skazanych cytowanym wyrokiem na karę śmierci i utratę praw na zawsze, oraz przepadkiem mienia na rzecz Skarbu Państwa, zmieniając orzeczonej w stosunku do nich kary śmierci na kary wiezienia dożywotniego, oraz łagodząc karę dodatkową utraty praw na zawsze do kary utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 10 /dziesięciu/ lat, z utrzymaniem w mocy kary dodatkowej przepadku mienia na rzecz Skarbu Państwa".
Na tej samej zasadzie Rada Państwa skorzystała z prawa łaski w stosunku do Jadwigi Janiszowskiej, Krystyny Metzgier i Anny Przyczynek skazanych też na karę śmierci.
http://www.szczebressyn.pl/publikacje/Publikacja%2013%20Tadeusz%20wyrok.pdf

Budynek Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, ul. Koszykowa 82