Tablice pamiątkowe w Forcie Czerniakowskim, ul. Powsińska 13
https://wonder175.blogspot.com/2014/03/warszawa-fort-sadyba.html
Home Army 5th Region Oaza and its Commander
Fort Czerniaków is one of the forts on the external ring of the Warsaw Fortress. In September 1939 it was defended by Polish soldiers. In 1944, it played a momentous role during the Warsaw Uprising. After the fort’s German crew left, Capt. Czesław Szczubełek codename Jaszczur manned it with soldiers of 5th Region. The fort became the command center of the 5th Region Oaza of Home Army V Area. A battalion named Oaza was established within the Region. On the W Hour, the battalion consisted of 3 rifle companies, a machine gun company, a platoon of combat engineers, a communication platoon and a medical unit. On the night of 1 August most of the broken units of V Area, retreated via Lower Mokotów to the Kabacki Forest. The rest of the troops with Capt. Jaszczur hid out in Sadyba. On 26 August, the Oaza Battalion was re-established. It was decimated on 2 September and retreated to Lower Mokotów. From 3 to 27 September the battalion fought in the area of Piaseczyńska Street, Konduktorska Street, in the Sielce neighbourhood, Dolna Street and Puławska Street. During the Warsaw Uprising, 180 of the 500 soldiers of the battalion were killed. Graves of 60 insurgents can be found in the Czerniakowski Cemetery.
Melchior Czesław Szczubełek alias Eugeniusz Lenorski Jaszczur, Muzyk was born on 7 January 1905. Specialist in internal diseases, medical doctor, lieutenant in the Polish Army of the Second Polish Republic, officer of the Home Army, Warsaw insurgent. After graduating from medical school, he received his medical doctor’s diploma in 1933. During his studies, he completed mandatory military training. In 1932 he was promoted to the rank of reserve second lieutenant. Before the Second World War he earned his doctorate in medicine. In September 1939 he retreated to Brześć with his medical battalion. He was captured by the Soviets. During his deportation into the Soviet Union, he fled from the transport. In October 1939, he returned to Warsaw and proceeded to create a formation called Warszawianka in the sub-district of Sadyba. It covered the area from Wilanów to Chełmska Street, from Sobieskiego Street to River Vistula. On 15 June 1943, Warszawianka was incorporated into the Home Army and Jaszczur became the commander of the 5. Region of the Home Army V Area Mokotów. He fought in the Warsaw Uprising. He was the commander of Fort Czerniaków. He died on 1 September 1944 from a bullet that hit the corner of the fort’s casemates.
Czesław Szczubełek
Teren walk na Sadybie 1 I 2 września 2016 roku - w prawym dolnym rogu Fort Czerniakowski
Widok z Parku Czesława Szczubełka przez ulicę Powsińską na Fort Czerniakowski, w którym Czesław Szczubełek zginął 1 września 1944 roku
Park Czesława Szczubełka, w którym stoi głaz pamiątkowy (na zdjęciu) poświęcony Batalionowi „Oaza”
Fragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski
Fragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski
>ragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski https://www.facebook.com/ZabytkiMokotowa/photos/a.493409597382841.1073741827.368484179875384/493409630716171/?type=3&theater
Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.
• Czy wiesz, że ...
Upamiętnienie V Rejonu „Oaza” Armii Krajowej i jego dowódcy
Tablice pamiątkowe w Forcie Czerniakowskim, ul. Powsińska 13
https://wonder175.blogspot.com/2014/03/warszawa-fort-sadyba.html
Fort Czerniaków is one of the forts on the external ring of the Warsaw Fortress. In September 1939 it was defended by Polish soldiers. In 1944, it played a momentous role during the Warsaw Uprising. After the fort’s German crew left, Capt. Czesław Szczubełek codename Jaszczur manned it with soldiers of 5th Region. The fort became the command center of the 5th Region Oaza of Home Army V Area. A battalion named Oaza was established within the Region. On the W Hour, the battalion consisted of 3 rifle companies, a machine gun company, a platoon of combat engineers, a communication platoon and a medical unit. On the night of 1 August most of the broken units of V Area, retreated via Lower Mokotów to the Kabacki Forest. The rest of the troops with Capt. Jaszczur hid out in Sadyba. On 26 August, the Oaza Battalion was re-established. It was decimated on 2 September and retreated to Lower Mokotów. From 3 to 27 September the battalion fought in the area of Piaseczyńska Street, Konduktorska Street, in the Sielce neighbourhood, Dolna Street and Puławska Street. During the Warsaw Uprising, 180 of the 500 soldiers of the battalion were killed. Graves of 60 insurgents can be found in the Czerniakowski Cemetery.
Melchior Czesław Szczubełek alias Eugeniusz Lenorski Jaszczur, Muzyk was born on 7 January 1905. Specialist in internal diseases, medical doctor, lieutenant in the Polish Army of the Second Polish Republic, officer of the Home Army, Warsaw insurgent. After graduating from medical school, he received his medical doctor’s diploma in 1933. During his studies, he completed mandatory military training. In 1932 he was promoted to the rank of reserve second lieutenant. Before the Second World War he earned his doctorate in medicine. In September 1939 he retreated to Brześć with his medical battalion. He was captured by the Soviets. During his deportation into the Soviet Union, he fled from the transport. In October 1939, he returned to Warsaw and proceeded to create a formation called Warszawianka in the sub-district of Sadyba. It covered the area from Wilanów to Chełmska Street, from Sobieskiego Street to River Vistula. On 15 June 1943, Warszawianka was incorporated into the Home Army and Jaszczur became the commander of the 5. Region of the Home Army V Area Mokotów. He fought in the Warsaw Uprising. He was the commander of Fort Czerniaków. He died on 1 September 1944 from a bullet that hit the corner of the fort’s casemates.
Fort Czerniakowski
Fort Czerniakowski (Fort im. Jana Henryka Dąbrowskiego, Fort Dąbrowskiego) to jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa. Został wybudowany ok. 1883 roku. We wrześniu 1939 roku był broniony przez polskich żołnierzy, w walkach brał udział olimpijczyk, Janusz Kusociński.
W 1944 roku fort odegrał doniosłą rolę podczas Powstania Warszawskiego. Po opuszczeniu go przez niemiecką załogę kpt. Czesław Szczubełek ps. „Jaszczur” obsadził go żołnierzami V Rejonu. Fort stał się ośrodkiem dowódczym V rejonu ”Oaza” - V Obwodu AK.
Obecnie na terenie Fortu Czerniakowskiego znajduje się Muzeum Technik Wojskowych i Muzeum Katyńskie.
Fort został wpisany do rejestru zabytków w 1973 roku.
W 1944 roku fort odegrał doniosłą rolę podczas Powstania Warszawskiego. Po opuszczeniu go przez niemiecką załogę kpt. Czesław Szczubełek ps. „Jaszczur” obsadził go żołnierzami V Rejonu. Fort stał się ośrodkiem dowódczym V rejonu ”Oaza” - V Obwodu AK.
Obecnie na terenie Fortu Czerniakowskiego znajduje się Muzeum Technik Wojskowych i Muzeum Katyńskie.
Fort został wpisany do rejestru zabytków w 1973 roku.
V Rejon „Oaza” i batalion „Oaza”
W pierwszym okresie okupacji niemieckiej na Sadybie została utworzona przez Melchiora Czesława Szczubełka „Jaszczura” tajna organizacja wojskowa o kryptonimie „Warszawianka” działająca w strukturach Służby Zwycięstwu Polski. Obejmowała ona swym zasięgiem teren od Wilanowa do ul. Chełmskiej, ul. Sobieskiego do Wisły.
15 czerwca 1943 roku „Warszawianka” została podporządkowana Armii Krajowej jako 5. Rejon Obwodu V – Mokotów. Komendantem rejonu został kpt. „Jaszczur”. przyjął kryptonim „Oaza”.
W kwietniu 1944 roku komendantowi 5. Rejonu została podporządkowana 8 kompania WSOP pod dowództwem ppor. rez. Wenancjusza Kuklińskiego „Romana” oraz 3 baon WSOP por. Aleksandra Dąbskiego „Wilka”. W ramach tego Rejonu utworzono baon szkieletowy „Oaza” (dowódcą został rtm. Emil Alfons Vacqueret „Gryf”), który na godzinę „W” składał się z trzech kompanii strzeleckich, kompanii kaem, plutonu saperów, plutonu łączności i sanitariatu. Kompanie liczyły po kilkudziesięciu żołnierzy.
Kompaniami strzeleckimi dowodzili: ppor. Stanisław Kazubski „Stasio”, ppor. Ryszard Kitalla „Huragan” i Józef Goszyk „Grot”. Czwartą kompanią kaem dowodził st. sierż. Stanisław Ratajczak „Wojtek”, plutonem saperów ppor. Stanisław Słowakiewicz „Korab”, plutonem łączności ppor. „Wirnot”, szefem sanitariatu został dr Mieczysław Sosnowski „Datura”.
W ciągu nocy z 1 na 2 sierpnia większość rozbitych oddziałów V Obwodu przez dolny Mokotów wycofała się do lasu kabackiego.
Reszta oddziałów z kpt. Jaszczurem zakonspirowała się na Sadybie, utrzymując kontakt z ppłk. Danielem dowódca pułku "Baszta".
26 sierpnia 1944 roku odtworzono baon „Oaza”, pod dowództwem kpt. Jacka Wyszogrodzkiego „Janusza” w składzie:
W czasie Powstania poległo 180 żołnierzy spośród ponad 500 walczących żołnierzy Batalionu „Oaza”. Na Cmentarzu Czerniakowskim znajdują się groby sześćdziesięciu żołnierzy Batalionu „Oaza”.
15 czerwca 1943 roku „Warszawianka” została podporządkowana Armii Krajowej jako 5. Rejon Obwodu V – Mokotów. Komendantem rejonu został kpt. „Jaszczur”. przyjął kryptonim „Oaza”.
W kwietniu 1944 roku komendantowi 5. Rejonu została podporządkowana 8 kompania WSOP pod dowództwem ppor. rez. Wenancjusza Kuklińskiego „Romana” oraz 3 baon WSOP por. Aleksandra Dąbskiego „Wilka”. W ramach tego Rejonu utworzono baon szkieletowy „Oaza” (dowódcą został rtm. Emil Alfons Vacqueret „Gryf”), który na godzinę „W” składał się z trzech kompanii strzeleckich, kompanii kaem, plutonu saperów, plutonu łączności i sanitariatu. Kompanie liczyły po kilkudziesięciu żołnierzy.
Kompaniami strzeleckimi dowodzili: ppor. Stanisław Kazubski „Stasio”, ppor. Ryszard Kitalla „Huragan” i Józef Goszyk „Grot”. Czwartą kompanią kaem dowodził st. sierż. Stanisław Ratajczak „Wojtek”, plutonem saperów ppor. Stanisław Słowakiewicz „Korab”, plutonem łączności ppor. „Wirnot”, szefem sanitariatu został dr Mieczysław Sosnowski „Datura”.
W ciągu nocy z 1 na 2 sierpnia większość rozbitych oddziałów V Obwodu przez dolny Mokotów wycofała się do lasu kabackiego.
Reszta oddziałów z kpt. Jaszczurem zakonspirowała się na Sadybie, utrzymując kontakt z ppłk. Danielem dowódca pułku "Baszta".
26 sierpnia 1944 roku odtworzono baon „Oaza”, pod dowództwem kpt. Jacka Wyszogrodzkiego „Janusza” w składzie:
- l kompania (Legun) – por. Czesław Zawadzki „Legun”
- 2 kompania – por. Florian Kołodziejczak „Maks”
- 3 kompania (Sadyba) – por. Janusz Spiechowicz „Barnaba”
- pluton PAL por. Stanisława Ziemskiego „Genka”
- pluton 687 „Grochów” ppor. Witolda Pruszko
- 2 kompania WSOP por. „Hipa” (Juliusz Nehrebecki)
- grupa por. Zbigniewa Drzewicy-Wasilewskiego „Macieja”.
W czasie Powstania poległo 180 żołnierzy spośród ponad 500 walczących żołnierzy Batalionu „Oaza”. Na Cmentarzu Czerniakowskim znajdują się groby sześćdziesięciu żołnierzy Batalionu „Oaza”.
Melchior Czesław Szczubełek
Melchior Czesław Szczubełek vel Eugeniusz Lenorski pseud. „Jaszczur”, „Muzyk” (ur. 7 stycznia 1905 w Uszpiaunach (Litwa), zm. 1 września 1944 w Warszawie) – polski lekarz internista, doktor medycyny, porucznik Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, oficer Armii Krajowej, powstaniec warszawski.
Po ukończeniu studiów medycznych otrzymał dyplom lekarza medycyny w 1933 roku. W czasie nauki przeszedł obowiązkowe szkolenie wojskowe. W 1932 roku otrzymał stopień podporucznika rezerwy. Przed II wojną światową uzyskał stopień doktora nauk medycznych.
We wrześniu 1939 roku z Batalionem Sanitarnym wycofał się pod Brześć, gdzie rozbili go Niemcy. Ppor. Szczubełek wraz z częścią żołnierzy wyrwał się z okrążenia, ale dostał do niewoli sowieckiej. W czasie wywózki w głąb Związku Sowieckiego uciekł z transportu. W październiku 1939 roku wrócił do Warszawy.
Po powrocie do Warszawy Szczubełek zaczął działać w konspiracji. Przystąpił do tworzenia na Sadybie w ramach Służby Zwycięstwu Polski zgrupowania pod nazwą „Warszawianka”, które obejmowało swym zasięgiem teren od Wilanowa do ul. Chełmskiej, ul. Sobieskiego do Wisły. 15 czerwca 1943 roku „Warszawianka” została podporządkowana Armii Krajowej. „Jaszczur” został komendantem 5. Rejon Obwodu V – Mokotów Armii Krajowej.
Walczył w Powstaniu Warszawskim. Był dowódcą Fortu Czernikowskiego.
Zginął 1 września 1944 r. od pocisku, który uderzył w narożne kazamaty Fortu.
Pochowany na Cmentarzu Czerniakowskim, następnie przeniesiony na Cmentarz w Wilanowie - kwatera zgrupowania "Oaza".
Odznaczenia: Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Order Wojenny Virtuti Militari V klasy.
Imieniem Czesława Szczubełka nazwano po wojnie park wokół ul. Morszyńskiej i fosy Fortu Czerniakowskiego, znajduje się tam głaz z wyrytym napisem upamiętniającym żołnierzy batalionu AK „Oaza” o treści „Pamięci żołnierzy AK batalionu «Oaza» 1939–1944”.
Po ukończeniu studiów medycznych otrzymał dyplom lekarza medycyny w 1933 roku. W czasie nauki przeszedł obowiązkowe szkolenie wojskowe. W 1932 roku otrzymał stopień podporucznika rezerwy. Przed II wojną światową uzyskał stopień doktora nauk medycznych.
We wrześniu 1939 roku z Batalionem Sanitarnym wycofał się pod Brześć, gdzie rozbili go Niemcy. Ppor. Szczubełek wraz z częścią żołnierzy wyrwał się z okrążenia, ale dostał do niewoli sowieckiej. W czasie wywózki w głąb Związku Sowieckiego uciekł z transportu. W październiku 1939 roku wrócił do Warszawy.
Po powrocie do Warszawy Szczubełek zaczął działać w konspiracji. Przystąpił do tworzenia na Sadybie w ramach Służby Zwycięstwu Polski zgrupowania pod nazwą „Warszawianka”, które obejmowało swym zasięgiem teren od Wilanowa do ul. Chełmskiej, ul. Sobieskiego do Wisły. 15 czerwca 1943 roku „Warszawianka” została podporządkowana Armii Krajowej. „Jaszczur” został komendantem 5. Rejon Obwodu V – Mokotów Armii Krajowej.
Walczył w Powstaniu Warszawskim. Był dowódcą Fortu Czernikowskiego.
Zginął 1 września 1944 r. od pocisku, który uderzył w narożne kazamaty Fortu.
Pochowany na Cmentarzu Czerniakowskim, następnie przeniesiony na Cmentarz w Wilanowie - kwatera zgrupowania "Oaza".
Odznaczenia: Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Order Wojenny Virtuti Militari V klasy.
Imieniem Czesława Szczubełka nazwano po wojnie park wokół ul. Morszyńskiej i fosy Fortu Czerniakowskiego, znajduje się tam głaz z wyrytym napisem upamiętniającym żołnierzy batalionu AK „Oaza” o treści „Pamięci żołnierzy AK batalionu «Oaza» 1939–1944”.
Fort Czerniakowski podczas Powstania Warszawskiego
W momencie wybuch Powstania niemiecka załoga Fortu Czerniakowskiego liczyła około 50 żołnierzy. Część oficerów Rejonu proponowała, aby w pierwszej kolejności uderzyć na fort. Por Jaszczur sprzeciwił się temu, twierdząc, że nie otrzymał takiego rozkazu z Komendy V Obwodu.
Fort Czerniakowski został 7 sierpnia opuszczony przez Niemców i obsadzony przez żołnierzy „Jaszczura”. Kpt. „Jaszczur” został mianowany dowódcą fortu.
Fort stał się centrum dowodzenia walczącej Sadyby. Obrona fortu miała wtedy znaczenie strategiczne: blokowała ruch wojsk niemieckich jadących Powsińską w kierunku Warszawy.
Sadyba broniła od południa dostępu do dolnego Mokotowa, zamykając Aleję Sobieskiego, będącą przedłużeniem ulicy Belwederskiej, oraz szosę Powsińską, łączącą się na placu Bernardyńskim, na północ od Sadyby z ulicą Czerniakowską. Osiedle to położone na równinie i utworzone przeważnie z pojedynczych willi i domów, rozrzuconych wśród sadów i ogrodów, nie posiadało większej wartości dla obrony. Jednak zbudowane zostało dookoła starego fortu im. Dąbrowskiego, który pomimo zniszczenia dawał jeszcze poważne oparcie w walce naziemnej. Fort ów stał się ośrodkiem oporu powstańców, którzy zorganizowali dokoła niego wzdłuż ulicy Morszyńskiej stanowiska ogniowe, wysuwając placówki na zachodni i południowy skraj osiedla i stawiając barykady na najważniejszych arteriach.
Sadybę otaczały zewsząd - w promieniu od 1 do 2 kilometrów - pola uprawne, zapewniające obserwację i daleki ostrzał obu stronom walczącym. Tylko północno-wschodnią krawędzią Sadyba łączyła się z osiedlem przy wsi Czerniaków, którą od wschodu, od Augustówki, osłaniało długie Jezioro Czerniakowskie.
Odkrytą przestrzeń na zapleczu przecinała na wysokości fortu Legionów fosa napełniona wodą, przed wałem dawnych umocnień na brzegu północnym. Fosa ta mogła być oparciem dla II rzutu obrony.
29 sierpnia o godzinie 8.30 nieprzyjaciel skoncentrował ogień dział i moździerzy na Sadybę i fort. Zaskoczone napadem ogniowym kompanie batalionu „Oaza” musiały pod ostrzałem i wśród wybuchów pocisków działowych zajmować swe pozycje pod fortem, wzdłuż łuku ulicy Morszyńskiej.
Niemieckie działa szturmowe niszczyły barykadę przy Morszyńskiej, zamykającą dostęp do fortu. Prawe skrzydło nieprzyjaciela wraz z czołgami pozostało bardziej w tyle.
Podczas powyższej walki nastąpiło gwałtowne uderzenie Niemców od południowego zachodu na fort. Po zaciętej walce atak Niemców został odparty, tracąc zabitych i rannych zaczęli pośpiesznie uchodzić, ścigani zawzięcie przez powstańców, których nie powstrzymały serie ciężkich karabinów maszynowych, bijących znów z boku.
Odwrót ten osłoniła artyleria niemiecka, bijąc salwami na wysuwające się z Sadyby tyraliery polskie, fort zaś ostrzeliwał ciężki moździerz od strony Służewca.
Po południu nieprzyjaciel znów skoncentrował ogień artylerii na górny Mokotów. Po silnym przygotowaniu od fortu mokotowskiego zaatakowała odcinek zachodni kompania niemiecka; odparły ją oddziały batalionu „0lza” z linii Alei Niepodległości.
Ogień artylerii niemieckiej trwał do zmierzchu. Dopiero wieczorem przystąpiono do odkopywania wielu zasypanych, do napraw zerwanych linii telefonicznych, przesuwania dowództw i oddziałów ze zrujnowanych domów na inne kwatery. Nieprzyjaciel poczynił znaczne spustoszenie; największe straty poniosła ludność oraz oddziały odwodowe, sanitariuszki i łączniczki.
Tegoż dnia, 29 sierpnia, późnym wieczorem i następnego dnia rano w okolicy Siekierek Niemcy przeprawiali z Pragi przez Wisłę oddziały pancerne pod osłoną patroli na motorówkach. Czołgi po osiągnięciu lewego brzegu udały się w ulicę Szwoleżerów. Gen. Rohr uzyskał nadto współdziałanie eskadry lotniczej z Okęcia (4 nurkowce „Stukas" i kilka myśliwców).
Nazajutrz, w środę 30 sierpnia, górny Mokotów znalazł się znów pod silnym ostrzałem kilku baterii artylerii oraz moździerzy salwowych. Ogień artylerii nieprzyjaciela objął także Sadybę. O godzinie 9 nadleciało tam kilka myśliwców i krążąc nad fortem, ostrzeliwały Sadybę z broni pokładowej, rozpoznając położenie powstańców. Po nalocie nieprzyjaciel wysłał silne patrole rozpoznawcze od wsi Wilanowa w kierunku na fort. Zostały one spędzone z przedpola ogniem powstańców.
Gen. Günther Rohr dowodzący wojskami niemieckimi w południowych dzielnicach Warszawy, przygotowywał się do rozstrzygającego natarcia na Sadybę. W tym czasie zwrócił się do przebywającego na plebanii w Służewie biskupa polskiego, zawiadamiając go, że chce przeprowadzić ostateczne uderzenie na fort czerniakowski, gdzie według jego słów znajdowało się bardzo dużo młodzieży polskiej i polecił biskupowi oraz proboszczowi, ks. Wyrębowskiemu, skłonić tę młodzież do poddania, „by uniknąć wielkiego rozlewu krwi". Polecenia tego księża nie spełnili.
W czwartek, dnia 31 sierpnia, od wczesnego rana Sadybę ogarnął ogień działowy z kilku stron: wstrzeliwały się baterie artylerii polowej i ciężkiej od Siekierek, Wilanowa, Ursynowa i Służewca. Koło południa rozwinęło się natarcie nieprzyjaciela od Wilanowa. Zostało ono odparte przez oddziały batalionu „Oaza”, oddział „Jeleń” oraz część kompanii por. „Michała”. Niemcy ponieśli straty w zabitych i rannych. Załoga powstańcza była jednak już przemęczona nerwowo, niektóre oddziały zaczęły załamywać się pod ciężkim ostrzałem i bombardowaniem przy braku schronów.
Bombardowanie Sadyby nie ustało i w nocy z 1 na 2 września nękając załogę i ludność.
W sobotę 2 września Sadyba ogarnięta od świtu nawałami ognia artylerii, czołgów i ciężkich moździerzy dymiła pożarami i kurzawą pyłu. Od godziny 7 przytłoczyły ją bombami naloty lotnictwa. W dwie godziny później działowy ogień zaczął się przenosić stopniowo na górny Mokotów - na Sadybę zaś rozwinęło się natarcie od Augustówki i Wilanowa, a następnie, o godzinie 10, ruszyło silne uderzenie od Służewa, wsparte ciężkimi karabinami maszynowymi i ogniem czołgów. Osaczone oddziały batalionu „Oaza” zaczęły w ustępować ku północy przez otwartą płaszczyznę w stronę ulicy Chełmskiej pod skutecznym ogniem karabinów maszynowych.
Wielu żołnierzy zostało odciętych, w tym większość z kompanii por. „Macieja” (Zbigniew Drzewica-Wasilewski),. Część odciętych schroniła się do fortu, gdzie opór trwał do godziny 14, po czym broniące go oddziały wycofały się. Resztki batalionu „Oaza” zebrano na Dolnej i Konduktorskiej.
1 września 1944 r. o godz. 10:30-11:00 pocisk z najcięższego moździerza kolejowego spod Leonówka przebił sklepienie starych kazamat fortu, mieszczących załogę i sanitariat.
Zginęło powstańcze dowództwo Sadyby: 24 oficerów i żołnierzy, w tym por. Szczubełek. Pogrzebany został w gruzach punkt sanitarny z sanitariuszkami i rannymi, których nie zdążono odtransportować do szpitala.
Śmierć od bomby upamiętnia tablica z brązu umieszczona w 1998 r. na murze kazamaty, a w jej suficie zachowana została ogromna wyrwa (dziś zabezpieczona i przeszklona).
2 września Sadybę zajęli Niemcy, mordując wziętych do niewoli powstańców i ludność cywilną.
Fort Czerniakowski został 7 sierpnia opuszczony przez Niemców i obsadzony przez żołnierzy „Jaszczura”. Kpt. „Jaszczur” został mianowany dowódcą fortu.
Fort stał się centrum dowodzenia walczącej Sadyby. Obrona fortu miała wtedy znaczenie strategiczne: blokowała ruch wojsk niemieckich jadących Powsińską w kierunku Warszawy.
Sadyba broniła od południa dostępu do dolnego Mokotowa, zamykając Aleję Sobieskiego, będącą przedłużeniem ulicy Belwederskiej, oraz szosę Powsińską, łączącą się na placu Bernardyńskim, na północ od Sadyby z ulicą Czerniakowską. Osiedle to położone na równinie i utworzone przeważnie z pojedynczych willi i domów, rozrzuconych wśród sadów i ogrodów, nie posiadało większej wartości dla obrony. Jednak zbudowane zostało dookoła starego fortu im. Dąbrowskiego, który pomimo zniszczenia dawał jeszcze poważne oparcie w walce naziemnej. Fort ów stał się ośrodkiem oporu powstańców, którzy zorganizowali dokoła niego wzdłuż ulicy Morszyńskiej stanowiska ogniowe, wysuwając placówki na zachodni i południowy skraj osiedla i stawiając barykady na najważniejszych arteriach.
Sadybę otaczały zewsząd - w promieniu od 1 do 2 kilometrów - pola uprawne, zapewniające obserwację i daleki ostrzał obu stronom walczącym. Tylko północno-wschodnią krawędzią Sadyba łączyła się z osiedlem przy wsi Czerniaków, którą od wschodu, od Augustówki, osłaniało długie Jezioro Czerniakowskie.
Odkrytą przestrzeń na zapleczu przecinała na wysokości fortu Legionów fosa napełniona wodą, przed wałem dawnych umocnień na brzegu północnym. Fosa ta mogła być oparciem dla II rzutu obrony.
29 sierpnia o godzinie 8.30 nieprzyjaciel skoncentrował ogień dział i moździerzy na Sadybę i fort. Zaskoczone napadem ogniowym kompanie batalionu „Oaza” musiały pod ostrzałem i wśród wybuchów pocisków działowych zajmować swe pozycje pod fortem, wzdłuż łuku ulicy Morszyńskiej.
Niemieckie działa szturmowe niszczyły barykadę przy Morszyńskiej, zamykającą dostęp do fortu. Prawe skrzydło nieprzyjaciela wraz z czołgami pozostało bardziej w tyle.
Podczas powyższej walki nastąpiło gwałtowne uderzenie Niemców od południowego zachodu na fort. Po zaciętej walce atak Niemców został odparty, tracąc zabitych i rannych zaczęli pośpiesznie uchodzić, ścigani zawzięcie przez powstańców, których nie powstrzymały serie ciężkich karabinów maszynowych, bijących znów z boku.
Odwrót ten osłoniła artyleria niemiecka, bijąc salwami na wysuwające się z Sadyby tyraliery polskie, fort zaś ostrzeliwał ciężki moździerz od strony Służewca.
Po południu nieprzyjaciel znów skoncentrował ogień artylerii na górny Mokotów. Po silnym przygotowaniu od fortu mokotowskiego zaatakowała odcinek zachodni kompania niemiecka; odparły ją oddziały batalionu „0lza” z linii Alei Niepodległości.
Ogień artylerii niemieckiej trwał do zmierzchu. Dopiero wieczorem przystąpiono do odkopywania wielu zasypanych, do napraw zerwanych linii telefonicznych, przesuwania dowództw i oddziałów ze zrujnowanych domów na inne kwatery. Nieprzyjaciel poczynił znaczne spustoszenie; największe straty poniosła ludność oraz oddziały odwodowe, sanitariuszki i łączniczki.
Tegoż dnia, 29 sierpnia, późnym wieczorem i następnego dnia rano w okolicy Siekierek Niemcy przeprawiali z Pragi przez Wisłę oddziały pancerne pod osłoną patroli na motorówkach. Czołgi po osiągnięciu lewego brzegu udały się w ulicę Szwoleżerów. Gen. Rohr uzyskał nadto współdziałanie eskadry lotniczej z Okęcia (4 nurkowce „Stukas" i kilka myśliwców).
Nazajutrz, w środę 30 sierpnia, górny Mokotów znalazł się znów pod silnym ostrzałem kilku baterii artylerii oraz moździerzy salwowych. Ogień artylerii nieprzyjaciela objął także Sadybę. O godzinie 9 nadleciało tam kilka myśliwców i krążąc nad fortem, ostrzeliwały Sadybę z broni pokładowej, rozpoznając położenie powstańców. Po nalocie nieprzyjaciel wysłał silne patrole rozpoznawcze od wsi Wilanowa w kierunku na fort. Zostały one spędzone z przedpola ogniem powstańców.
Gen. Günther Rohr dowodzący wojskami niemieckimi w południowych dzielnicach Warszawy, przygotowywał się do rozstrzygającego natarcia na Sadybę. W tym czasie zwrócił się do przebywającego na plebanii w Służewie biskupa polskiego, zawiadamiając go, że chce przeprowadzić ostateczne uderzenie na fort czerniakowski, gdzie według jego słów znajdowało się bardzo dużo młodzieży polskiej i polecił biskupowi oraz proboszczowi, ks. Wyrębowskiemu, skłonić tę młodzież do poddania, „by uniknąć wielkiego rozlewu krwi". Polecenia tego księża nie spełnili.
W czwartek, dnia 31 sierpnia, od wczesnego rana Sadybę ogarnął ogień działowy z kilku stron: wstrzeliwały się baterie artylerii polowej i ciężkiej od Siekierek, Wilanowa, Ursynowa i Służewca. Koło południa rozwinęło się natarcie nieprzyjaciela od Wilanowa. Zostało ono odparte przez oddziały batalionu „Oaza”, oddział „Jeleń” oraz część kompanii por. „Michała”. Niemcy ponieśli straty w zabitych i rannych. Załoga powstańcza była jednak już przemęczona nerwowo, niektóre oddziały zaczęły załamywać się pod ciężkim ostrzałem i bombardowaniem przy braku schronów.
Bombardowanie Sadyby nie ustało i w nocy z 1 na 2 września nękając załogę i ludność.
W sobotę 2 września Sadyba ogarnięta od świtu nawałami ognia artylerii, czołgów i ciężkich moździerzy dymiła pożarami i kurzawą pyłu. Od godziny 7 przytłoczyły ją bombami naloty lotnictwa. W dwie godziny później działowy ogień zaczął się przenosić stopniowo na górny Mokotów - na Sadybę zaś rozwinęło się natarcie od Augustówki i Wilanowa, a następnie, o godzinie 10, ruszyło silne uderzenie od Służewa, wsparte ciężkimi karabinami maszynowymi i ogniem czołgów. Osaczone oddziały batalionu „Oaza” zaczęły w ustępować ku północy przez otwartą płaszczyznę w stronę ulicy Chełmskiej pod skutecznym ogniem karabinów maszynowych.
Wielu żołnierzy zostało odciętych, w tym większość z kompanii por. „Macieja” (Zbigniew Drzewica-Wasilewski),. Część odciętych schroniła się do fortu, gdzie opór trwał do godziny 14, po czym broniące go oddziały wycofały się. Resztki batalionu „Oaza” zebrano na Dolnej i Konduktorskiej.
1 września 1944 r. o godz. 10:30-11:00 pocisk z najcięższego moździerza kolejowego spod Leonówka przebił sklepienie starych kazamat fortu, mieszczących załogę i sanitariat.
Zginęło powstańcze dowództwo Sadyby: 24 oficerów i żołnierzy, w tym por. Szczubełek. Pogrzebany został w gruzach punkt sanitarny z sanitariuszkami i rannymi, których nie zdążono odtransportować do szpitala.
Śmierć od bomby upamiętnia tablica z brązu umieszczona w 1998 r. na murze kazamaty, a w jej suficie zachowana została ogromna wyrwa (dziś zabezpieczona i przeszklona).
2 września Sadybę zajęli Niemcy, mordując wziętych do niewoli powstańców i ludność cywilną.
Plany i zdjęcia
Czesław Szczubełek
Teren walk na Sadybie 1 I 2 września 2016 roku - w prawym dolnym rogu Fort Czerniakowski
Widok z Parku Czesława Szczubełka przez ulicę Powsińską na Fort Czerniakowski, w którym Czesław Szczubełek zginął 1 września 1944 roku
Park Czesława Szczubełka, w którym stoi głaz pamiątkowy (na zdjęciu) poświęcony Batalionowi „Oaza”
Fragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski
Fragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski
>ragment fortu
http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski https://www.facebook.com/ZabytkiMokotowa/photos/a.493409597382841.1073741827.368484179875384/493409630716171/?type=3&theater
Piśmiennictwo
- Eugeniusz Ajewski, Mokotów walczy 1944, Warszawa – Środowisko Żołnierzy AK „BASZTA” 1990
- Adam Borkiewicz, Powstanie Warszawskie 1944 Zarys dzialań natury wojskowej, Instytut Wydawniczy PAX 1964
- http://powstanie44.um.warszawa.pl/miejsca-pamieci/ul-powsinska-fort-czerniakowski
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Batalion_%E2%80%9EOaza%E2%80%9D
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Szczube%C5%82ek
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Obw%C3%B3d_Mokot%C3%B3w_AK
- http://www.niedziela.pl/artykul/8770/nd/Fort-Czernia
- http://sadyba24.pl/jcontentxmipsum-potenti-leo-malesuada-amet-sociis-nascetur-variusxm/item/387-8-po-2-tygodniach-spokoju-zab%C3%B3jczy-atak-sadyba-upada
Pytania testowe
Opracowanie streszczenia opisu, tłumaczenie na język angielski, nagranie w językach polskim i angielskim oraz obróbka nagrań i testowanie oprogramowania dofinansowano ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w ramach zadania publicznego „Opracowanie i udostępnianie informacji multimedialnych dotyczących życiorysów żołnierzy AK i wydarzeń dotyczących Armii Krajowej z tabliczek z kodami QR”.
• Czy wiesz, że ...