Pomnik Powstańców Obwodu AK "Żywiciel" przy skrzyżowaniu ul. Grotowskiej z Westerplatte
http://warszawa.wikia.com/wiki/Boernerowo
Home Army Area II “Żywiciel”
Area II “Żywiciel” of the Home Army was part of the Warsaw District of the Home Army and covered the following districts: Żoliborz, Bielany, Marymont, and later also Powązki. Its beginnings date to the first days of German occupation. The oldest unit of underground organisation in Żoliborz was formed by soldiers from the 21. “Children of Warsaw” Infantry Regiment, which before the war was stationed in the Warsaw Citadel. In February 1940 Captain Marian Kamiński “Jur” became its commander and remained in charge until the surrender of the Warsaw Rising. The first commander of Area II Żoliborz was Major Stanisław de Thun “Nawrot”, who was succeeded by Major Mieczysław Niedzielski “Żywiciel”. The area comprised 4 regions: Żoliborz, Marymont, Bielany, Powązki and a number of smaller subunits and services. At the beginning of 1944 the strength of Area II was estimated at 2000-2200 soldiers. It covered a vast area with well-spaced housing development and points of enemy resistance located on the outskirts. Equipped with submachine guns, the Germans could easily defend themselves.
The following enemy strongholds were to be captured in this area: the Citadel, Traugutt’s Fort, Legions’ Fort and Gdański Railway Station, Chemical Institute, Bem’s Fort, Boernerowo and an artillery battery in Burakowo, Central Institute of Physical Education (today's Academy of Physical Education), Bielany Airfield, “Waldlager” (forest camp) and a Gas School in Marymont.
Fighting in Żoliborz started on 1 August in the afternoon but only 60% of soldiers reached the designated assembly points. Poorly armed, they were unable to take control of strategically important objects. A few hours before the planned attack, a patrol from the 9. sabotage company clashed with a patrol of German airmen. The Germans alarmed all their posts. Tanks came and insurgents’ attacks were bloodily fought off. Commander of the area decided to retreat to Kampinos Forest since it was impossible to continue fighting. However, having been notified of the retreat, district commander ordered the units to immediately return to the deserted area. “Żywiciel” fought for a few hours to get back to the centre of Żoliborz and reached it on 4 August.
The next day “Żywiciel” regrouped as ordered by their commander. Six front-line formations were created: “Żbik”, “Żmija”, “Żniwiarz”, “Żubr” and “Żyrafa”, while the commander kept the codename “Żywiciel”. After 20 September they transformed into 8. Romuald Traugutt Infantry Division of the Home Army and fighting heavy battles and suffering great loses, they persevered until the district surrendered on 30 September, 1944.
Zbiórka plutonu 227 Zgrupowania „Żywiciel” na ul. Krasińskiego
Pomnik Powstańców Obwodu AK "Żywiciel" z naklejoną tabliczką z kodem QR
Pomnik Żołnierzy AK Obwód "Żywiciel" w parku im. Żołnierzy Żywiciela w Warszawie.
Tablica pamiątkowa szpitala nr 100 Obwodu AK "Żywiciel" ul. Cieszkowskiego 1/3
Uroczystości przy pomniku przy skrzyżowaniu ul. Grotowskiej z Westerplatte
http://archiwum.wojsko-polskie.pl/pl/g/2824.html
II Obwód Armii Krajowej „Żywiciel”
Pomnik Powstańców Obwodu AK "Żywiciel" przy skrzyżowaniu ul. Grotowskiej z Westerplatte
http://warszawa.wikia.com/wiki/Boernerowo
Area II “Żywiciel” of the Home Army was part of the Warsaw District of the Home Army and covered the following districts: Żoliborz, Bielany, Marymont, and later also Powązki. Its beginnings date to the first days of German occupation. The oldest unit of underground organisation in Żoliborz was formed by soldiers from the 21. “Children of Warsaw” Infantry Regiment, which before the war was stationed in the Warsaw Citadel. In February 1940 Captain Marian Kamiński “Jur” became its commander and remained in charge until the surrender of the Warsaw Rising. The first commander of Area II Żoliborz was Major Stanisław de Thun “Nawrot”, who was succeeded by Major Mieczysław Niedzielski “Żywiciel”. The area comprised 4 regions: Żoliborz, Marymont, Bielany, Powązki and a number of smaller subunits and services. At the beginning of 1944 the strength of Area II was estimated at 2000-2200 soldiers. It covered a vast area with well-spaced housing development and points of enemy resistance located on the outskirts. Equipped with submachine guns, the Germans could easily defend themselves.
The following enemy strongholds were to be captured in this area: the Citadel, Traugutt’s Fort, Legions’ Fort and Gdański Railway Station, Chemical Institute, Bem’s Fort, Boernerowo and an artillery battery in Burakowo, Central Institute of Physical Education (today's Academy of Physical Education), Bielany Airfield, “Waldlager” (forest camp) and a Gas School in Marymont.
Fighting in Żoliborz started on 1 August in the afternoon but only 60% of soldiers reached the designated assembly points. Poorly armed, they were unable to take control of strategically important objects. A few hours before the planned attack, a patrol from the 9. sabotage company clashed with a patrol of German airmen. The Germans alarmed all their posts. Tanks came and insurgents’ attacks were bloodily fought off. Commander of the area decided to retreat to Kampinos Forest since it was impossible to continue fighting. However, having been notified of the retreat, district commander ordered the units to immediately return to the deserted area. “Żywiciel” fought for a few hours to get back to the centre of Żoliborz and reached it on 4 August.
The next day “Żywiciel” regrouped as ordered by their commander. Six front-line formations were created: “Żbik”, “Żmija”, “Żniwiarz”, “Żubr” and “Żyrafa”, while the commander kept the codename “Żywiciel”. After 20 September they transformed into 8. Romuald Traugutt Infantry Division of the Home Army and fighting heavy battles and suffering great loses, they persevered until the district surrendered on 30 September, 1944.
Wprowadzenie
II Obwód AK „Żywiciel” wchodził w skład Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Obejmował Żoliborz, Bielany, Marymont, a później także Powązki.
Jego rodowód sięga pierwszych dni okupacji. Jak w innych dzielnicach Warszawy, tak i tutaj powstawały małe grupy konspiracyjne wywodzące się z różnych środowisk społecznych i politycznych, jak Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Rezerwistów, Polska Partia Socjalistyczna.
Najstarszy na Żoliborzu związek konspiracyjnej organizacji utworzyła grupa oficerów, podoficerów i szeregowców 21. pp "Dzieci Warszawy", który przed wojną stacjonował w Cytadeli. Grupą początkowo kierował oficer 21. pp mjr Stefan Obrębski, a po wywiezieniu go do obozu jenieckiego - chor. Stefan Szuba. W lutym 1940 dowódcą, już wówczas zgrupowania, został kpt. "Jur" - Marian Kamiński, również oficer 21. pp, który pełnił tę funkcję aż do kapitulacji Powstania Warszawskiego.
Pierwszym komendantem II Obwodu Żoliborz był mjr "Nawrot" - Stanisław de Thun. Po nim Obwód objął mjr "Sadownik", "Wojciechowski", "Żywiciel" - Mieczysław Niedzielski.
Jego rodowód sięga pierwszych dni okupacji. Jak w innych dzielnicach Warszawy, tak i tutaj powstawały małe grupy konspiracyjne wywodzące się z różnych środowisk społecznych i politycznych, jak Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Rezerwistów, Polska Partia Socjalistyczna.
Najstarszy na Żoliborzu związek konspiracyjnej organizacji utworzyła grupa oficerów, podoficerów i szeregowców 21. pp "Dzieci Warszawy", który przed wojną stacjonował w Cytadeli. Grupą początkowo kierował oficer 21. pp mjr Stefan Obrębski, a po wywiezieniu go do obozu jenieckiego - chor. Stefan Szuba. W lutym 1940 dowódcą, już wówczas zgrupowania, został kpt. "Jur" - Marian Kamiński, również oficer 21. pp, który pełnił tę funkcję aż do kapitulacji Powstania Warszawskiego.
Pierwszym komendantem II Obwodu Żoliborz był mjr "Nawrot" - Stanisław de Thun. Po nim Obwód objął mjr "Sadownik", "Wojciechowski", "Żywiciel" - Mieczysław Niedzielski.
Skład Obwodu
Obwód II składał się z czterech Rejonów:
Pododdziały przydzielone do Obwodu:
Zadania Obwodu na wypadek powstania były bardzo rozległe i szczególnie trudne. Żoliborz, Bielany, Marymont i Powązki były luźno zabudowane, a punkty niemieckiego oporu położone na obrzeżach Obwodu. W tych warunkach nieprzyjaciel przy użyciu broni maszynowej mógł się doskonale bronić. Od południa miały być zaatakowane i obsadzone następujące punkty oporu: Cytadela, Fort Traugutta, Fort Legionów i Dworzec Gdański. Od zachodu Instytut Chemiczny, Fort Bema, Boernerowo i bateria artylerii na Burakowie. Od północy: Centralny Instytut Wychowania Fizycznego Fizycznego (nazwa CIWF obowiązywała prawie do wybuchu wojny, tuż przed wojną pojawiła się nazwa Akademia Wychowania Fizycznego), lotnisko bielańskie, "Waldlager" (obóz leśny) i na Marymoncie Szkoła Gazowa.
- Rejon I - Żoliborz, d-ca kpt. "Jur", "Ster", "Żaglowiec" - Marian Kamiński. W skład Rejonu wchodziła również Wojskowa Służba Ochrony Powstania "Niagara" - d-ca kpt. "Sokół" - N. Jurczenko-Szleńczak.
- Rejon II - Marymont, d-ca rtm. "Junosza" "Sum", "Żmija" - Adam Rzeszotarski.
- Rejon III - Bielany, d-ca (do 1943 r.) kpt. "Zwoliński" - Marian Masternak, potem mjr "Serb", "Żubr" - Władysław Nowakowski.
- Rejon IV - Powązki, d-ca kpt. "Szkodnik" - Kazimierz Nowacki, podczas Powstania znany jako „Żyrafa”.
Pododdziały przydzielone do Obwodu:
- 9 kompania dywersji bojowej d-ca por. "Szeliga" - Mieczysław Morawski, z Powstania znany jako Żniwiarz”;
- 227 pluton - BS "Szarych Szeregów" d-ca por. "Szatan";
- 566 pluton artylerii przeciwlotniczej d-ca ppor. "Następ" - Andrzej Rudnicki, przewidziany do uderzenia na baterię dział przeciwlotniczych na Burakowie;
- pluton łączności d-ca ppor. "Aleksander" - Aleksander Dakowski, później ppor. "Słuchawka" - Józef Krzeski.
- służba sanitarna,
- kwatermistrzostwo,
- oddział ochrony sztabu,
- saperzy
- Wojskowa Służba Kobiet.
Zadania Obwodu na wypadek powstania były bardzo rozległe i szczególnie trudne. Żoliborz, Bielany, Marymont i Powązki były luźno zabudowane, a punkty niemieckiego oporu położone na obrzeżach Obwodu. W tych warunkach nieprzyjaciel przy użyciu broni maszynowej mógł się doskonale bronić. Od południa miały być zaatakowane i obsadzone następujące punkty oporu: Cytadela, Fort Traugutta, Fort Legionów i Dworzec Gdański. Od zachodu Instytut Chemiczny, Fort Bema, Boernerowo i bateria artylerii na Burakowie. Od północy: Centralny Instytut Wychowania Fizycznego Fizycznego (nazwa CIWF obowiązywała prawie do wybuchu wojny, tuż przed wojną pojawiła się nazwa Akademia Wychowania Fizycznego), lotnisko bielańskie, "Waldlager" (obóz leśny) i na Marymoncie Szkoła Gazowa.
Walki oddziałów Obwodu
Żoliborz był tą dzielnicą, w której 1 sierpnia otwarte działania zbrojne zaczęły się najwcześniej, bo już ok. drugiej po południu. Powstańcy nie zdołali opanować strategicznych obiektów.
1 sierpnia 1944 przed godziną "W" na punktach koncentracji stawiło się około 60% żołnierzy II Obwodu. Stan uzbrojenia Obwodu był słaby. Zawiódł również najważniejszy element uderzenia - zaskoczenie, albowiem na kilka godzin przed planowanym atakiem (około godz. 13.30) na ul. Krasińskiego w okolicy pl. Wilsona doszło do starcia patrolu 9. kompanii dywersyjnej z patrolem niemieckich lotników. Z obu stron wywiązała się gwałtowna strzelanina, co przyniosło fatalne skutki. Zjawiły się zaalarmowane oddziały niemieckie, które ok. godz. 14.30 zaatakowały uzbrajające się w kotłowni WSM przy ul. Suzina plutony OW PPS i AK 218, 219, 220 i 221. Wywiązała się walka, w której zginęło 20 żołnierzy, a 11 odniosło rany. Niemcy zostali zaalarmowani na wszystkich punktach oporu. Pojawiły się również czołgi. Dlatego o godz. 17.00, w momencie uderzenia, ataki powstańców zostały krwawo odparte.
Wieczorem 1 sierpnia d-ca II Obwodu podjął decyzję wycofania oddziałów do Puszczy Kampinoskiej, oceniając, że nie ma żadnej szansy na dalsze prowadzenie walki. Około północy oddziały Obwodu w sile około 1000 żołnierzy wymaszerowały z Żoliborza, wycofując się po osi Laski - Sieraków. Przed odejściem ppłk "Żywiciel" sporządził meldunek do komendanta Okręgu Warszawskiego o podjętej decyzji z prośbą o dalsze rozkazy. Meldunek miała doręczyć łączniczka sztabu "Irena" - Ludmiła Bassalik-Chabielska. Udało się jej dotrzeć do płk. "Montera" w godzinach rannych 2 sierpnia. Komendant Okręgu polecił łączniczce wrócić na Żoliborz oraz dalej do Puszczy Kampinoskiej i przekazać ppłk. "Żywicielowi" rozkaz natychmiastowego powrotu na opuszczone pozycje. Dzielna łączniczka dotarła w godzinach wieczornych do ppłk. "Żywiciela" w Sierakowie i przekazała rozkaz.
Powrotna droga nie była jednak łatwa. Na Kolonii "Zdobycz Robotnicza" 3 sierpnia zgrupowanie "Żywiciela" musiało stoczyć ciężką kilkugodzinną walkę z Niemcami, aby wywalczyć sobie drogę do centrum Żoliborza. Kontynuowanie marszu rozpoczęto dopiero następnego dnia, kiedy Niemcy wycofali się ze swoich pozycji. W godzinach rannych 4 sierpnia oddziały dotarły do centrum Żoliborza.
Następnego dnia przeprowadził reorganizację całości dotychczasowego II Obwodu i zarządził przegrupowanie oddziałów. Utworzył sześć zgrupowań liniowych o kryptonimach na literę "Ż", sam zachowując kryptonim "Żywiciel". Zgrupowania te z pewnymi zmianami w obsadzie dowódców, wskutek poniesionych strat, dotrwały do kapitulacji, tzn. do 30 września 1944.
Organizacja i obsada personalna poszczególnych zgrupowań oraz ich szlak bojowy przedstawiały się następująco:
Prowadząc ciężkie walki i ponosząc duże straty, oddziały obwodu dotrwały do momentu kapitulacji dzielnicy 30 września.
1 sierpnia 1944 przed godziną "W" na punktach koncentracji stawiło się około 60% żołnierzy II Obwodu. Stan uzbrojenia Obwodu był słaby. Zawiódł również najważniejszy element uderzenia - zaskoczenie, albowiem na kilka godzin przed planowanym atakiem (około godz. 13.30) na ul. Krasińskiego w okolicy pl. Wilsona doszło do starcia patrolu 9. kompanii dywersyjnej z patrolem niemieckich lotników. Z obu stron wywiązała się gwałtowna strzelanina, co przyniosło fatalne skutki. Zjawiły się zaalarmowane oddziały niemieckie, które ok. godz. 14.30 zaatakowały uzbrajające się w kotłowni WSM przy ul. Suzina plutony OW PPS i AK 218, 219, 220 i 221. Wywiązała się walka, w której zginęło 20 żołnierzy, a 11 odniosło rany. Niemcy zostali zaalarmowani na wszystkich punktach oporu. Pojawiły się również czołgi. Dlatego o godz. 17.00, w momencie uderzenia, ataki powstańców zostały krwawo odparte.
Wieczorem 1 sierpnia d-ca II Obwodu podjął decyzję wycofania oddziałów do Puszczy Kampinoskiej, oceniając, że nie ma żadnej szansy na dalsze prowadzenie walki. Około północy oddziały Obwodu w sile około 1000 żołnierzy wymaszerowały z Żoliborza, wycofując się po osi Laski - Sieraków. Przed odejściem ppłk "Żywiciel" sporządził meldunek do komendanta Okręgu Warszawskiego o podjętej decyzji z prośbą o dalsze rozkazy. Meldunek miała doręczyć łączniczka sztabu "Irena" - Ludmiła Bassalik-Chabielska. Udało się jej dotrzeć do płk. "Montera" w godzinach rannych 2 sierpnia. Komendant Okręgu polecił łączniczce wrócić na Żoliborz oraz dalej do Puszczy Kampinoskiej i przekazać ppłk. "Żywicielowi" rozkaz natychmiastowego powrotu na opuszczone pozycje. Dzielna łączniczka dotarła w godzinach wieczornych do ppłk. "Żywiciela" w Sierakowie i przekazała rozkaz.
Powrotna droga nie była jednak łatwa. Na Kolonii "Zdobycz Robotnicza" 3 sierpnia zgrupowanie "Żywiciela" musiało stoczyć ciężką kilkugodzinną walkę z Niemcami, aby wywalczyć sobie drogę do centrum Żoliborza. Kontynuowanie marszu rozpoczęto dopiero następnego dnia, kiedy Niemcy wycofali się ze swoich pozycji. W godzinach rannych 4 sierpnia oddziały dotarły do centrum Żoliborza.
Następnego dnia przeprowadził reorganizację całości dotychczasowego II Obwodu i zarządził przegrupowanie oddziałów. Utworzył sześć zgrupowań liniowych o kryptonimach na literę "Ż", sam zachowując kryptonim "Żywiciel". Zgrupowania te z pewnymi zmianami w obsadzie dowódców, wskutek poniesionych strat, dotrwały do kapitulacji, tzn. do 30 września 1944.
Organizacja i obsada personalna poszczególnych zgrupowań oraz ich szlak bojowy przedstawiały się następująco:
- ZGRUPOWANIE "ŻAGLOWIEC"
- d-ca zgrupowania kpt. "Żaglowiec" - Marian Kamiński
- Szlak bojowy zgrupowania: Cytadela, Forty Traugutta i Legionów (nie doszło do boju), ul. gen. Zajączka, "Poniatówka", ul. Felińskiego, pl. Inwalidów i cały tzw. Żoliborz Oficerski. Do historii tego rejonu przeszły dwa nocne natarcia na Dworzec Gdański, podczas próby przedarcia się oddziałów z Puszczy Kampinoskiej z odsieczą dla dogorywającej Starówki. Ogólne straty zgrupowania wyniosły 24% poległych i 21% rannych, razem straty krwawe 45% średniego stanu osobowego.
- ZGRUPOWANIE "ŻBIK"
- d-ca zgrupowania kpt. "Sławomir" - Witold Piechowski
- Szlak bojowy zgrupowania - Powązki, Klasztor Zmartwychwstanek, Dolny Żoliborz. Szczególnie ciężkie walki stoczono w ostatnich dniach powstania w rejonie tzw. Szklanych Domów i ul. Bohomolca.
- ZGRUPOWANIE "ŻMIJA"
- d-ca zgrupowania rtm. "Żmija" - Adam Rzeszotarski,
- Początek historii zgrupowania sięga 1940 r., kiedy to z 3. WDH powstał pluton 225 przywiązany terenowo do rejonu Marymontu. W ramach szkolenia przeprowadzono wiele akcji bojowych m.in. przy murach getta i na Bielanach. Gdy wybuchło powstanie, oddziały zgrupowania walczyły na Marymoncie, lecz nie zdołały dotrzeć na pozycje wyjściowe do ataku. Dalszy szlak bojowy to walki na Zdobyczy Robotniczej, w Puszczy Kampinoskiej pod Zaborówkiem i w Truskawce w ramach oddziałów leśnych, udział w obu natarciach na Dworzec Gdański, obrona Marymontu i u-dział w obronie "Fortów", warsztatów Opla i Straży Ogniowej w ostatnich dniach powstania. Około 60% stanu osobowego zgrupowania poległo.
- ZGRUPOWANIE "ŻNIWIARZ"
- d-ca zgrupowania por. "Szeliga" - Mieczysław Morawski
- Zgrupowanie "Żniwiarz" datuje swoje początki od 1942 r. Była to mała grupka uczniów z Gimnazjum im. ks. J. Poniatowskiego i ich kolegów z Marymontu. Na początku 1943 r., po utworzeniu "Kedywu" Okr. Warsz. AK, została zorganizowana 9. kompania dywersji bojowej "Żniwiarz" jako oddział dyspozycyjny komendanta II Obwodu. Większość żołnierzy tej kompanii przez ponad półtora roku, do dnia wybuchu powstania, nabrała dobrej zaprawy bojowej. Szlak bojowy zgrupowania wiódł od ul. Suzina przez walki na Zdobyczy Robotniczej i udział w natarciu na Dworzec Gdański, do długiej i upartej obrony warsztatów Opla oraz ciężkich walk w ostatnich dniach powstania w rejonie ul. Słowackiego i pl. Wilsona. Zgrupowanie straciło 92 poległych, nie licząc rannych.
- ZGRUPOWANIE "ŻUBR"
- d-ca zgrupowania mjr "Żubr" - Władysław Nowakowski
- Szlak bojowy zgrupowania wiódł przez Bielany, Puszczę Kampinoską (bój pod Babicami 2 sierpnia), Marymont - walki na Kolektorskiej i w Olejarni.
- ZGRUPOWANIE "ŻYRAFA"
- d-ca zgrupowania kpt. Kazimierz Nowacki „Żyrafa”. Z Puszczy Kampinoskiej wrócił dopiero 16 sierpnia (w międzyczasie został rannym). Okresowo siłami zgrupowania dowodził ppor. "Tatar" - Ryszard Wołczyński – jako „Żyrafą II”. Następnie zgrupowaniem dowdził znowu kpt. Kazimierz Nowacki.
- Szlak bojowy zgrupowania - aleja Wojska Polskiego, ul. Stołeczna, plac Henkla, klasztor Sióstr Zmartwychwstanek na ul. Krasińskiego, gdzie zgrupowanie toczyło ciężkie walki. Na skrzyżowaniu ul. Krasińskiego i Stołecznej był właz do kanału, którym zorganizowana była komunikacja ze Starówką.
Prowadząc ciężkie walki i ponosząc duże straty, oddziały obwodu dotrwały do momentu kapitulacji dzielnicy 30 września.
Zdjęcia
Zbiórka plutonu 227 Zgrupowania „Żywiciel” na ul. Krasińskiego
Pomnik Powstańców Obwodu AK "Żywiciel" z naklejoną tabliczką z kodem QR
Pomnik Żołnierzy AK Obwód "Żywiciel" w parku im. Żołnierzy Żywiciela w Warszawie.
Tablica pamiątkowa szpitala nr 100 Obwodu AK "Żywiciel" ul. Cieszkowskiego 1/3
Uroczystości przy pomniku przy skrzyżowaniu ul. Grotowskiej z Westerplatte
http://archiwum.wojsko-polskie.pl/pl/g/2824.html
Piśmiennictwo
- http://www.info-pc.home.pl/whatfor/baza/zgr_zywiciel.htm
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Obw%C3%B3d_%C5%BBoliborz_AK
- http://www.bielany.waw.pl/page/index.php?str=43&id=3625
- http://www.warszawa.bloklog.pl/ulice/bielany,michaliny/
- http://www.sppw1944.org/index.html?/mapapowstania11/z_28.html kilka zdjęć
- http://wpg.alleycat.pl/waypoint.php?wp=1708 mapa