Fighting on Towarowa Street

During the Warsaw uprising, Towarowa Street was part of the so-called hard-front – an area held by the Poles until the end of the uprising. Along the east side of the street, soldiers from “Chrobry II” group established the following posts: Overpass-Towarowa, Handke, Carbochemia, Borman, “hen’s foot” and the northernmost post in the Hartwig warehouses. These building no longer exist today, except for the building of Carbochemia on the corner of Towarowa and Srebrna.
In this area insurgents remained under continuous fire from the Germans stationed in the vicinity of the Cargo Station and were attacked by enemy infantry trying to force its way deeper into the group’s positions. An area of rail sidings, barriers and warehouses, commonly known as “Siberia” stretched west of Towarowa Street. The Cargo Station was also located there and was used by the enemy to keep insurgent posts positioned along Towarowa Street under nonstop fire. The Germans used the area of “Siberia” to mount infantry offensives against the western positions of “Chrobry II”. The main building of the railway station was called the Railway Cargo Ticket Office. Soldiers from “Chrobry II” held their positions along Towarowa Street until the very last day of fighting in Warsaw.

Zgrupowanie „Chrobry II” powstało w pierwszych dniach Powstania w Śródmieściu Zachodnim, łącząc oddziały, grupy i pojedynczych członków różnych podziemnych organizacji wojskowych. Jego twórcą i pierwszym dowódcą był mjr Leon Nowakowski „Lig”, po nim dowodził mjr Zygmunt Brejnak „Zygmunt”. W skład zgrupowania wchodziły dwa bataliony: I – „Lecha Żelaznego” i II – „Lecha Grzybowskiego”. W ramach „Chrobrego II” walczył najsłynniejszy oddział Narodowych Sił Zbrojnych – kompania „Warszawianka”. Zgrupowanie „Chrobry II” skutecznie osłaniało centrum stolicy przed atakami niemieckimi od strony Al. Jerozolimskich oraz ulic Towarowej i Grzybowskiej. Odcinek bojowy „Chrobrego II” był częścią tzw. twardego frontu, utrzymanego do końca Powstania. Był to jeden z największych oddziałów Powstania Warszawskiego. Przez jego szeregi przeszło około 3 200 Powstańców. Według najnowszych szacunków straty zgrupowania wyniosły około 400 poległych i około 1 500 rannych.
Więcej informacji

Ulica Towarowa w czasie Powstania Warszawskiego stanowiła część tzw. twardego frontu. Wzdłuż jej wschodniej strony żołnierze ze Zgrupowania „Chrobry II” wystawiali placówki: Wiadukt-Towarowa, Handke, Carbochemia, Borman, „Kurza Stopka” oraz najdalej na północ wysuniętą placówkę przy ulicy Towarowej – magazyny Hartwig. Budynki te już nie istnieją, jedynym świadkiem tamtych wydarzeń jest gmach Carbochemii (ul. Towarowa róg Srebrnej). Powstańcy byli nieustannie ostrzeliwani przez Niemców z terenu Dworca Towarowego oraz atakowani przez piechotę nieprzyjaciela, usiłującą wedrzeć się w głąb pozycji zgrupowania. „Tymczasem cały odcinek frontu przy ulicy Towarowej znalazł się pod bardzo silnym ogniem. Najbardziej ucierpiały placówki Borman i Hartwig, gdzie pociski zniszczyły kilka naszych stanowisk. Następnie nieprzyjaciel rozpoczął atak, kierowany głównie na placówki: Bormana, Kurzą Stopkę i Hartwiga. Natarcie wspierały dwa czołgi. […] W ciężkich walkach załogi naszych placówek odrzucały atakującego nieprzyjaciela, wybijając mu sporo żołnierzy. Wróg jednak z uporem ponawiał ataki, które nasi chłopcy odpierali, strzelając z najbliższej odległości i obrzucając granatami. Nieprzyjaciel poniósł dzisiaj znowu duże straty, ale nie zdołał wedrzeć się do żadnej naszej placówki. Po kilku godzinach uporczywych ataków zaprzestał walki i wycofał się. Walki pochłonęły znowu paru żołnierzy zabitych, wielu rannych” – opisywał jeden z wielu ataków wroga por. Zbigniew Brym „Zdunin”, dowódca 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. Żołnierze z „Chrobrego II” utrzymali stanowiska wzdłuż Towarowej do ostatniego dnia walk w Warszawie.

Na zachód od ul. Towarowej rozciągał się rozległy teren bocznic, ramp i magazynów, popularnie zwany „Syberią”. Tam też znajdowały się zabudowania Dworca Towarowego, skąd nieprzyjaciel prowadził nieustanny ostrzał placówek powstańczych wzdłuż ul. Towarowej. Z terenu „Syberii” wyprowadzał również natarcia piechoty na zachodnie pozycje „Chrobrego II”. Główny budynek dworca nazywany był Kasami Kolejowymi (Towarowymi).

1. Wiadukt–Towarowa – placówka powstańcza położona po wschodniej stronie ul. Towarowej, od Srebrnej do Al. Jerozolimskich, obsadzona 28 sierpnia przez żołnierzy z 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. Pozycja ta pozostała w rękach polskich do końca Powstania.
2. Handke – fabryka przy ul. Srebrnej 9, obsadzona 11 sierpnia przez powstańców z III plutonu 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. Placówka pozostała w rękach powstańców do dnia kapitulacji.
3. Carbochemia – fabryka przy ul. Srebrnej 16 (ul. Towarowa, róg Srebrnej) obsadzona 11 sierpnia przez żołnierzy z III plutonu 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. Placówka z prawej strony sąsiadowała z zabudowaniami fabryki Bormana. Jako masywna trzykondygnacyjna budowla dawała powstańcom ochronę i zabezpieczenie przed ostrzałem nieprzyjacielskim z terenu Dworca Towarowego. Do końca Powstania załoga Carbochemii skutecznie blokowała wylot ul. Srebrnej na Towarową.
4. Fabryka Bormana – zabudowania fabryki, zniszczone we wrześniu 1939 r., rozciągały się na terenie między ulicami: Towarową, Sienną i Wronią. Od południa fabryka sąsiadowała z Carbochemią. Wydzielone oddziały 2 kompanii Zgrupowania „Chrobry II” kontrolowały zabudowania Bormana oraz doraźnie wystawiały posterunki obserwacyjno-alarmowe. Po 14 sierpnia żołnierze z 3 kompanii por. Zbigniewa Bryma „Zdunina” obsadzili fabrykę na stałe. W celu zachowania łączności ze swoimi oddziałami, na wysokości placówki, powstańcy wykopali rów łącznikowy w poprzek ul. Wroniej. Z północnej strony natomiast została połączona z placówką Hartwig wykopem biegnącym poprzez teren „Kurzej Stopki”. Załoga Bormana, wraz z obrońcami „Kurzej Stopki”, skutecznie blokowała wylot ul. Siennej i Towarowej, uniemożliwiając nieprzyjacielowi przekroczenie ul. Miedzianej i opanowanie okolic nieistniejącego już dziś pl. Kazimierza Wielkiego.
5. „Kurza Stopka” – dwukondygnacyjny murowany budynek na rogu ulic Siennej i Towarowej, obsadzony 15 sierpnia przez drużynę kpr. Mirosława Biernackiego „Generała” z 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. Drużyna składała się z harcerzy Szarych Szeregów, w wieku od 16 do 18 lat. 30 sierpnia śmiertelnie ranny został dowódca placówki kpr. Mirosław Biernacki „Generał”, odtąd drużyną dowodził kpr. Jan Adamski „Zielony”. Placówka pozostała w rękach powstańców do dnia kapitulacji.
6. Hartwig – magazyny położone przy ul. Towarowej róg Pańskiej. Do 20 sierpnia były ziemią niczyją, w dzień pod ostrzałem Niemców, w nocy penetrowały je powstańcze patrole. Pod koniec trzeciego tygodnia walk, rozległe i masywne budynki obsadzili żołnierze z III plutonu 3 kompanii Zgrupowania „Chrobry II”. W magazynach znaleziono duże ilości chloranu potasu przydatnego do produkcji granatów. Składy Hartwiga były najdalej na północ wysuniętą powstańczą placówką przy ul. Towarowej. Od 27 września magazyny obsadzały oddziały z nowo utworzonej 2 kompanii Zgrupowania „Chrobry II” pod dowództwem rtm. Witolda Pileckiego „Witolda”, jednego z najodważniejszych i najwierniejszych żołnierzy Rzeczypospolitej i utrzymały je do końca Powstania.

1. Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej „Chrobry II”, red. Katarzyna Utracka, Izabela Mrzygłód, t. I-II, Warszawa 2015.
2. Brym-Zdunin Zbigniew, „Żelazna Reduta”. Kompania Zdunina w Powstaniu Warszawskim Zgrupowaniu „Chrobry II”, Pelplin 1997.
3. Utracka Katarzyna, Zgrupowanie AK „Chrobry II”, Warszawa 2002.

31 sierpnia 1944 r. Pogrzeb dowódcy placówki powstańczej „Kurzej Stopki” kpr. Mirosława Biernackiego „Generała” przed pałacykiem Bormana przy ul. Srebrnej. Autor nieznany, zbiory MPW

Budynek przy ul. Siennej 86, róg Towarowej; ujęcie w kierunku południowym. W tle widoczne ruiny zabudowy fabryki Bormana. Podczas powstania w budynku mieściła się placówka „Kurza Stopka” broniona przez drużynę harcerzy dowodzoną przez kpr. Mirosława Biernackiego „Generała”. Autor nieznany, zbiory MPW. Fotografia z okresu powojennego.


Obelisk pamiątkowy z przyklejoną tabliczką z kodem QR