PROCEDURA TWORZENIA WYKAZU ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ

Przeszłość zachowana w pamięci staje się częścią teraźniejszości - Tadeusz Kotarbiński
Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie - Stefan Wyszyński

W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1944) Armia Krajowa miała w swoich szeregach ok. 390 tys. żołnierzy, w tym 10,8 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi. Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.

Koła i Okręgi Światowego Związku Żołnierzy AK posiadają rozmaite wykazy żołnierzy Armii Krajowej, dostępność których ze względu na ich papierową postać jest bardzo ograniczona. Wykazy takie były publikowane także w wielu wydanych książkach o w większości wyczerpanym nakładzie. Do nielicznych wyjątków należą wykazy elektroniczne dostępne w Internecie:

• Powstańcze biogramy - Muzeum Powstania Warszawskiego - są to biogramy żołnierzy Armii Krajowej, uczestników Powstania Warszawskiego
• Spis żołnierzy Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego Armii Krajowej - zawiera dane 1956 żołnierzy
• Żołnierze 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej - jest to wykaz poległych żołnierzy, podstawą wykonania wykazu były tablice z nazwiskami na Pomniku 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, które znajdują się w Warszawie u zbiegu ulic Gdańskiej i Alei Armii Krajowej

Z drugiej strony do Światowego Związku Żołnierzy AK kierowane są prośby rodzin żołnierzy AK o podanie często jakiejkolwiek informacji.

Sytuacja taka, a przede wszystkim dążenie do zachowania w pamięci żołnierzy AK, spowodowała podjęcie działań nad stworzeniem komputerowej bazy zawierającej podstawowe informacje o żołnierzach AK. Informacje te będą powszechnie dostępne w Internecie.

Udostępniana baza danych będzie stopniowo aktualizowana. W pierwszej kolejności zawierała informacje o żołnierzach batalionu „Łukasiński” pochodzące z książki Benedykta Ziółkowskiego pt. Batalion Armii Krajowej "Łukasiński” wydanej w 1998 r.

Planuje się możliwie kompleksową aktualizację bazy danych do 13 listopada 2014 roku, tzn. 75 rocznicy powołania rozkazem Naczelnego Wodza Związku Walki Zbrojnej, przemianowanego 14 lutego 1942 rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.

Wykazy żołnierzy AK należy sporządzać na załączonym arkuszu Excel w kołach Światowego Związku Żołnierzy AK i przekazywać e-mailem Biuro ŚZŻ AK po akceptacji przez Prezesa odpowiedniego Koła/Środowiska.

Rekomenduje się skanowanie wykazów zamieszczonych w książkach czy notatatkach, a następnie wykorzystanie techniki OCR. Można przykładowo wykorzystywać program ABBY FineReader konwertujący skany m.in. do arkusza Excel (wersja Demo jest dostępna za darmo przez 15 dni).
Proponowaną ideę postępowania przedstawiono na poniższym rysunku.


Wstępnie przyjęto, że w wykazach będą zawarte następujące informacje:

• Imię i nazwisko
• Pseudonim
• Data urodzenia
• Stopień wojskowy
• Funkcja
• Przydział służbowy
• Nadane odznaczenia (KW, VM z datami) - nadanie odznaczenia oznacza się *
• Data kiedy poległ(a)
• Data kiedy zmarł(a)

Dla ułatwienia przygotowania wykazów oraz zapewnienia ich jednolitości i poprawności przygotowano słowniki stopni i pełnionych funkcji. Po kliknięciu każdego z tych pól, rozwija się menu, z którego można wybrać jedną z podanych opcji - proszę sprawdzić.

Stopień wojskowy ochotniczka ochotnik szeregowy szeregowy z cenzusem starszy szeregowy starszy szeregowy z cenzusem starszy szeregowy podchorąży bombardier kapral kapral z cenzusem kapral podchorąży plutonowy plutonowy z cenzusem plutonowy podchorąży sierżant sierżant podchorąży wachmistrz podchorąży starszy sierżant podporucznik porucznik kapitan rotmistrz major podpułkownik pułkownik generał brygady generał dywizji generał broni

Funkcja strzelec łączniczka-sanitariuszka sanitariuszka sanitariuszka ogniskowa sanitatiuszka patrolowa łączniczka łącznik w dyspozycji dowódcy kompanii instruktor podoficer gospodarczy podoficer broni szef sanitariatu szef kompanii szef batalionu oficer oświatowy oficer organizacyjny oficer broni oficer wyszkolenia oficer gospodarczy komendantka patroli sanitarnych kapelan lekarz redaktor szef łączności batalionu adiutant dowódcy kompanii adiutant dowódcy batalionu kwatermistrz dowódca drużyny zastępca dowódcy druzyny dowódca plutonu dowódca załogi barykady dowódca kompanii zastępca dowódcy kompanii dowódca batalionu zastępca dowódcy batalionu dowódca dyonu dowódca pułku zastępca dowódca pułku szef sztabu pułku kwatermistrz pułku dowódca brygady zastępca dowódca brygady szef sztabu brygady kwatermistrz brygady dowódca dywizji zastępca dowódca dywizji szef sztabu dywizji kwatermistrz dywizji komendant placówki zastępca komendanta placówki komendant obwodu zastępca komendanta obwodu komendant inspektoratu rejonowego zastępca komendanta inspektoratu rejonowego komendant podokręgu zastępca komendanta podokręgu komendant okregu zastępca komendanta okregu komendant obszaru zastępca komendanta obszaru

Przydział służbowy sztab 1 kompania 2 kompania 3 kompania 4 kompania

Podawanie stopni wojskowych
Z tych samym powodów wprowadzono dopuszczalne zakresy w datach: dzień dd [1,31], miesiąc [1,12], rok rrrr: data urodzenia [1890, 1930], Krzyż Walecznych i Order Virtuti Millitari [1939, 1945], poległ [1939, 1945], zmarł [1939, 2014] oraz oznaczenie nadania Krzyża Walecznych i Orderu Virtuti Millitari w postaci znaku *.

Poniżej udostępniono do pobrania arkusz Excel z podanymi wczesniej informacjami i ograniczeniami.

Arkusz Excel - proszę obejrzeć

Postać arkusza


Liczbę wierszy arkusza można powiększać stosownie do potrzeb.

Uwagi:

• Niektóre z wymienionych informacji nie są znane, co sygnalizuje się brakiem ich podania lub znakami zapytania (w przpadku nieznajomości dokładnych dat). Zasada ta dotyczy także stopni wojskowych, ale występuje tu konieczność wyróżnienia znanego przypadku, że konkretna osoba nie była żołnierzem Armii Krajowej, ale należała do Wojskowej Służby Kobiet (jak wiadomo nadanie kobietom żołnierzom Armii Krajowej stopni wojskowych nastąpiło 23 września l944r. w czasie Powstania Warszawskiego i z tego względu rozkaz ten nie dotarł do wszystkich Komend Obszarów i Okręgów AK przed rozwiązaniem AK) - w takiej sytuacji w rubryce stopień wojskowy podane jest: ochotniczka.
• Konieczne jest podanie co najmniej nazwiska lub pseudonimu.
• Podawany stopień to najwyższy stopień nadany w Armii Krajowej
• W przypadku braku potrzebnej opcji w zamieszczonych słownikach - są one publikowane po prawej stronie arkusza - należy zgłosić ten brak e-mailem i dopiero po uzupełnieniu arkusza i opublikowaniu w niniejszych wyjaśnieniach stosować tę opcję. Dla zachowania porządku w/w wymienione słowniki są zablokowane i nie jest możliwa samodzielna ich zmiana.
• W zależności od wielkości (rodzaju oddziału) oraz możliwości określenia należy ustalić stosowną strukturę i wynikający z niej podawany przydział służbowy. Przykładowo proponuje się wyróżnianie dla:
  • dla batalionu - kompanii, a zrezygnowanie z wyróżniania plutonów
  • dla dywizji - pułków i batalionów, a zrezygnowanie z wyróżniania kompanii.
  • ...
• Do ostatecznego ustalenia jest zakres zbieranych informacji - należy pamiętać o możliwości ich określenia. W tym momencie przewiduje się następujące uzupełnienia:
  • miejsce urodzenia
  • imię ojca
  • nadanie Krzyżą Zasługi z Mieczami (rodzaj i data)
  • wielokrotne nadanie Krzyżą Walecznych
  • zmiana kolejności wyświetlania informacji o nadaniu Krzyża Walecznych i Orderu Virtuti Millitari
  • ...

Oddziały należy umieszczać w 3 - poziomej strukturze Armii Krajowej z początku 1944 roku:

Struktura terytorialna Armii Krajowej - proszę sprawdzić Fragment struktury


Wykorzystując przygotowaną klasyfikację należy w pierwszej kolejności wybrać przez kliknięcie stosowny obszar lub samodzielny okręg, następnie stosowną jego część (także przez kliknięcie) i następnie stosowny najniższy szczebel struktury. Odczytany jego 4 znakowy symbol (rzadko 2 znakowy) należy wstawić do opracowanego wykazu.

Jak wiadomo w strukturze AK wyróżniano:

1. Obszary:
   • Obszar białostocki z okręgami: Białystok, Polesie i Nowogródek
   • Obszar lwowski z okręgami: Lwów, Stanisławów i Tarnopol
   • Obszar zachodni z okręgami: Pomorze i Poznań
   • Obszar warszawski z podokręgami: Wschodni, Zachodni i Północny
2. Samodzielne okręgi: Warszawa-Miasto, Kielce, Łódź, Kraków, Śląsk, Lublin, Wilno, Wołyń.

przy czym:

• Okręgi dzieliły się na obwody (na początku 1944 było ich 280), ogniwem pośrednim był podokręg.
• w zależności od potrzeb w ramach okręgów i podokręgów tworzono inspektoraty rejonowe, skupiające po kilka obwodów, natomiast w obwodach - rejony obejmujące kilkanaście placówek.
• bojową jednostką kalkulacyjną był pluton pełny, liczący 35-50 ludzi, bądź szkieletowy, grupujący 16-25 ludzi, przewidziany do uzupełnienia po ogłoszeniu stanu czujności.

Przykładowo batalion Łukasiński: → Rejon 4 (Śródmieście północno-zachodnie) → Obwód I - Śródmieście, Stare Miasto → Okręg Warszawa-Miasto - symbol E104

W pierwszym wierszu arkusza należy podać: Nazwę oddziału, Kod w strukturze oraz Skład zespołu opracowującego wykaz.

Dodatkowe informacje: INFORMACJE O ARMII KRAJOWEJ

Oczywiście najlepszą sytuacją jest posiadanie książki w postaci elektronicznej, a najgorszą posiadanie wykazu w postaci rękopisu. Na poniższym rysunku przestawiono trzy sposoby tworzenia arkusza Excel, środkowy z nich był szczegółowo opisany wcześniej.


Możliwy jest oczywiście import do arkusza Excel danych zapisanych w innej formie, w szczególności w pliku Word z zachowaniem struktury arkusza.

Dla sprawnego sporządzania list proponuje się powołanie w Okręgach, Kołach i Środowiskach zespołów kierowanych przez kombatanta i składających się z odpowiedniej liczby członków ŚZŻ AK (w zależności od objetości sporządzanych wykazów), którzy systematycznie wykorzystują komputery - do wykorzystania są w szczególności członkowie nadzwyczajni.

Światowy Związek Żołnierzy AK składa sie z 36 Okręgów, zatem dla sporządzenia ewidencji zawierającej wszystkich zołnierzy AK w każdym Okręgu należy średnio zaewidencjonować ponad 10 różnych tysięcy osób. Inne oszacowanie pracochłonności wynika z prowadzonego spisu członków ŚZŻ AK - w Związku funkcjonuje około 450 Kół - zatem dla uzyskania pełnej eweidencji należy w każdym Kole spisać średnio ponad 800 różnych osób.

Z uwagi na krótki okres czasu na opracowanie bazy danych konieczne jest przygotowanie wykazów w postaci ostatecznej, nie wymagającej żadnych poprawek, zarówno merytorycznych jak i formalnych. Tylko osoby opracowujące wykazy posiadają materiały źródłowe.

W kolejnym etapie rozszerzania bazy planuje się stworzenie możliwości rejestracji zdjęć oraz wprowadzania informacji uzupełniających przez osoby upoważnione z poszczególnych Okręgów ŚZŻ AK. W dalszej kolejności w powyższy sposób będzie możliwe wprowadzanie z Okręgów całych wykazów.

Baza danych będzie umieszczona w portalu Światowego Związku Żołnierzy AK - stąd przygotowywanie wykazów będzie realizowane przez jego członków. Oczywiście jest możliwa i pożądana współpraca z innymi organizacjami kombatanckimi.

W przypadku potrzeby wyjaśnień proszę o kontakt e-mailem. Proszę o przekazywanie także wszelkich uwagi propozycji w celu udoskonalenia przedstawionych zasad, wykazów i opracowanego oprogramowania.

Marek Cieciura
Członek Prezydium ZG SZŻ AK